روش تفسيری ملاصدرا جامع روش‌های نقلی، عقلی و عرفانی است

1386/3/5 ۰۳:۳۰

روش تفسيری ملاصدرا به لحاظ روشی٬ جامع است و دارای مطالب نقلی و روايی فراوان كه از روش‌های تفسيری قرآن به قرآن٬ فلسفی و عرفانی نيز بهره می‌برد.

روش تفسيری ملاصدرا به لحاظ روشی٬ جامع است و دارای مطالب نقلی و روايی فراوان كه از روش‌های تفسيری قرآن به قرآن٬ فلسفی و عرفانی نيز بهره می‌برد.
«فلاح‌پور»، عضو هيئت علمی دانشگاه امام حسين درباره «روش تفسيری ملاصدرا» گفت: «تفاسير ملاصدرا در واقع تداوم حكمت و فلسفه ملاصدراست و از آنجا كه فلسفه او در جهان اسلام از‌ ديدگاه كلامی، فلسفی و عرفانی از بهترين‌ها بوده است، تفسير ملاصدرا نيز از بهترين تفاسير در ميان تفاسير عرفانی، فلسفی٬ كلامی و نقلی است. تفسير ملاصدرا به لحاظ روشی جامع است زيرا هم مطالب نقلی و روايی در آن فراوان است و هم از روش‌های تفسيری قرآن به قرآن، فلسفی، عرفانی استفاده می‌كند.»
«فلاح‌پور» كه پايانامه‌ی دانشگاهی‌‌اش را نيز پيش از اين با موضوع «مبانی اصول و روش تفسيری ملاصدرا» گذرانده است، در بيان جايگاه و تعريف عرفان در نزد صدرا افزود: «عرفان مورد توجه ملاصدرا٬ اعم از عرفان نظری و عملی است و در متن تفسيری ملاصدرا الفاظ و عناوين عرفانی؛ مانند اشراق، مطلع و مكاشفه و امثال اين تعابير فراوان است و اين حاكی از اين است كه ملاصدرا مطالب تفسيری را نوعی اشراق تلقی می‌كرده است.»
عضو هيئت علمی دانشگاه امام حسين افزود: «اشراق‌های عرفانی براساس احاديث و آيات قرآن به وجود آمده و در واقع تفسير ملاصدرا تفسير جامعی است كه از يك سو توجه به مطالب كلامی، فلسفی، نقلی اعم از روايات و آيات داشته و از سوی ديگر به تفاسير عرفانی توجه داشته است، البته جنبه فلسفی و عرفانی تفسير ملاصدرا قوی‌تر از ساير جنبه‌ها است.... در جهان اسلام تفسير فلسفی در حد تفسير ملاصدرا كه بر اساس عرفان نظری و همراه با استدلال و برهان نوشته نشده است.»
مولف پايان‌نامه «مبانی اصول و روش تفسيری ملاصدرا» افزود: «ملاصدرا در تفسير نيز همانند فلسفه از روش‌های مختلف فكری بهره برده است. در حكمت متعاليه از روش حكمت مشا٬ اشراق٬ روش عرفانی و هم از آيات و احاديث استفاده شده است و در تفسيرهايش نيز روش‌های فكری مختلف جهان اسلام را گرد آورده است تا آنجا كه تفسير ملاصدرا تداوم حكمت و فلسفه ملاصدرا و فلسفه‌ ملاصدرا را نيز تداوم تفاسيرش است. ملاصدرا به دليل احاطه علمی و ذهن نقادش توانسته محاسن روش‌های مشا و اشراق را اخذ و اشكال‌هايشان را رفع كند؛ مثلا روش استدلال عقلی را از فلسفه مشا كه يك فلسفه خشك است به‌كار می‌گيرد.»
وی افزود: «ملاصدرا در مراتب عالی معرفت به معرفت اشراقی يا عرفانی توجه داشته و با توجه به ويژگی‌های شخصی خود؛ مانند٬ سير و سلوك‌های نفسانی و معنوی٬ رياضت داشتن٬ عبادت و زهدش از تمتعات دنيايی بی‌بهره بود كه اين روش او موجب شد تا در دورانی كه در كهك قم ساكن بود با سير و سلوك معنوی به مقامات بسيار عالی دست يابد كه نتيجه اش بسياری از معارف عالی است كه در كتاب شهير «الحكمه المتعاليه فی الاسفار الاربعه العقليه» ملقب به كتاب اسفار می‌درخشد.»
استاد دانشگاه امام حسين روش صدرا را فلسفه تطبيقی دانست كه با توجه به تمام روش‌های فلسفی و فكری درجهان اسلام است و روش‌های كلامی و هم فلسفه مشايی و هم فلسفه اشراقی و هم روش عرفانی را در كنار روش نقلی و قرآن و سنت به كار می‌گيرد.»
وی افزود: «در تفسير بعضی از سوره‌ها در اواسط عمرش حدود سال 1025 تا 1030 به شدت روش عرفانی و فلسفی دارد؛ اما در اواخر عمر دوره ای كه از كهك قم به شيراز می‌رود و تدريس می‌كند و تصميم به نوشتن يك دوره تفسير قرآن به روش قبل می‌گيرد. تفسيری كه امروزه موجود است در 7 جلد و توسط انتشارات ديدار شهر قم به چاپ رسانده است و شامل يك جز و نيم قرآن است و هر جلد آن حدود 400 ـ 500 صفحه‌ است. حجم تفسير سوره فاتحه او حدود 108 صفحه و يا آيه الكرسی حدود 340 صفحه است.»
«فلاح‌پور» در ادامه سخنان خود گفت: «ملاصدرا در اواخر عمرش تصميم به نوشتن يك دوره كامل تفسيری قرآن می‌گيرد و به تفسير سوره فاتحه و سوره بقره آيات 65و 66 می‌پردازد كه عمرش به پايان ‌می‌رسد. وی در تفسير سوره بقره خيلی متخصرتر به تفسير آيات می‌پردازد ضمن اين‌كه به روش مرسوم تفسيرنگاری بيشتر نزديك می‌شود و سعی می‌كند از تفاسيری مثل مجمع البيان٬ كشاف و فخررازی استفاده ‌كند و مباحث فلسفی و عرفانی‌اش را محدود سازد. اگرملاصدرا تفسير كامل خود را از قرآن می‌نوشت، امروزه تفسير وی مهم ترين تفسير فلسفی جهان اسلام بود. ملاصدرا از تفسيرش به عنوان تفيسر عظيم يا كبير ياد كرده است كه اگر با آن گستردگی كه ملاصدرا در نظر داشت ادامه می‌يافت، اين تفسير يك تفسير بسيار گسترده و جامع می‌شد و مجموعه‌ای از معارف فلسفی، عرفانی، ‌كلامی، نقلی و حتی مباحث قرآنی و در واقع مجموعه‌ای از مباحث عميق می‌گشت.»
وی همين تفاسير موجود صدرا را دريای عظيمی از معارف اسلامی، شيعی و عرفانی و فلسفی دانست كه می‌تواند منشأ استفاده بسياری از مفسران متأخر و ديگرانی كه بتوانند اين تفسير را كامل كنند باشد؛ مثل آيت‌الله شهيد سيدمصطفی خمينی، كه تفسيری كه از وی باقی مانده با وجود اينكه نتوانسته به پايان برسد، تفسير خوبی است. اين علامه شهيد هم قصد داشته تفسير جامعی را بنويسد.»
«فلاح‌پور» در ادامه سخنانش گفت: «تفسير ملاصدرا دارای گرايش عرفانی و فلسفی است و كامل‌ترين و گسترده‌ترين تفسير فلسفی جهان اسلام٬ تفسير ملاصدرا است ولی به هر حال عرفان در تفسير ملاصدرا بارز و برجسته است.»


منبع: ایکنا