خلاصه اللغات

1393/2/21 ۱۱:۵۷

این کتاب تالیف ابن ابوالمحسن الحسینی محمدمومن الجنابذی زنده حدود قرن دهم هجری، ادیب برجسته وعالم وارسته است که از احوالات او اطلاعات کافی در دست نیست.
این مولف بزرگ با این که الفاظ فراوانی را از عربی و فارسی در این کتاب فراهم آورده که پاسخگوی بخش عظیمی از نیازهای دانشمندان و پژوهشگران است (12 هزار لغت)، اما نام آن را «خلاصه اللغات» نهاده است.
این فرهنگ لغت در دو فصل عربی- فارسی و فارسی- فارسی تنظیم شده است و از نظر ترتیب حروف دارای ویژگی منحصر به فردی است یعنی براساس حرف اول و آخر واژه تنظیم شده است. از ویژگی های آن:

1- در برخی موارد به احادیث و آیات قرآن اشاره کرده است.
2- ذکر امثال و حکم.
3- بیان کلمات مترادف و متضاد به طوری که می توان آن را فرهنگ لغت مترادفات و متضاد نامید.
4- بیان احکام شرعی و فقهی.
5- اشاره به آیین و رسوم.
6- اشاره به نکات صرفی و نحوی.
7- بیان معربات.
8- به کار بردن لغات فارسی اصیل و کهن (که از این طریق می توان گویش ها و لغات مستعمل در آن روزگار را شناخت)
9- نام های دیگر یک لغت را در شهرهای مختلف ایران و برخی از کشورهای جهان ذکر کرده است.

این لغت نامه برخی معایب و نواقص نیز دارد. به طور مثال دارای سهویاتی است که در نقل کلمات از سایر فرهنگ هایی که در دست داشته دچار تصحیفات و تحریفات گردیده، یا گاه در ضبط حرکات لغات یا معانی آن اشتباهاتی دارد و نیز برای هیچ لغتی شاهد و مثال ذکر ننموده است.
بنای تصحیح این کتاب، دو نسخه خطی است؛ یکی نسخه خطی موجود در کتابخانه مجلس با شماره 8677 و دیگری نسخه شماره 779 در کتابخانه مرکز احیاء میراث اسلامی قم.
در پایان، این لغت نامه با فرهنگ لغتهای تاج المصادر و تاج الاسامی مقایسه شده است.
فهرست مطالب کتاب به این شرح است:
مقدمه ی مصحح
1- تعریف فرهنگ لغت
2- نامگذاری فرهنگ لغت به معجم و قاموس
3- اصطلاح معجم چه زمانی بوجود آمد؟
4- اصطلاح قاموس چه زمانی بوجود آمد؟
5- سهم ایرانیان در تدوین لغت عرب
6- علل پیدایش و گسترش فرهنگ های عربی - فارسی
7- کیفیت تدوین فرهنگ های عربی به فارسی
8- فرهنگ های معاصر فرهنگ خلاصه اللغات
9- شرح حال جنابذی مولف خلاصه اللغات
10- نسخه های مورد استفاده در تصحیح این کتاب
11- شیوه ی ترتیب و تدوین خلاصه اللغات
12- علایم اختصاری
13- برخی نکات مربوط به نسخه های تصحیح شده
14- زبان ها و لهجه ها در خلاصه اللغات
15- نقایص و معایب خلاصه اللغات
16- مقایسه خلاصه اللغات با فرهنگ های دیگر
سپس مقدمه ی مولف و فصل اول و دوم (فرهنگ واژگان)، تعلیقات و فهرست ها آمده است.
تصحیح و تعلیق این کتاب توسط دکتر حسین مهتدی، استادیار دانشگاه خلیج فارس بوشهر به انجام رسیده و نشر مجمع ذخایر اسلامی قم آن را در 632 صفحه، با شمارگان 110 نسخه منتشر نموده است.
این کتاب در کتابخانه مجلس شورای اسلامی در دو نسخه به شماره ثبت 513792 و 513793 موجود است.
کتابخانه مجلس شورای اسلامی

نظر دهید