مهم‌ترين درس سعدي براي نثرنويسي معاصر، ايجاز است

1386/2/1 ۰۳:۳۰

بهاءالدين خرمشاهي گفت: از ميان عناصر فراواني مانند "سجع" كه در نثر سعدي وجود دارد، مهم‌ترين درس سعدي براي نثرنويسي معاصر فارسي، ايجاز نثر است.

بهاءالدين خرمشاهي گفت: از ميان عناصر فراواني مانند "سجع" كه در نثر سعدي وجود دارد، مهم‌ترين درس سعدي براي نثرنويسي معاصر فارسي، ايجاز نثر است.
بهاءالدين خرمشاهي -پژوهشگر ادبيات فارسي- در گفت‌وگو با خبرنگار ادبي فارس، به مناسبت اول ارديبهشت، روز بزرگداشت سعدي شيرازي اظهار داشت: واقعا جاي شكرانه دارد كه پس از گذشت بيش از هفتصد سال از عصر سعدي، هنوز از انديشه‌ها و حكمت سعدي براي بهتر زيستن و براي معاشرت با ديگران و براي زندگي فردي و اجتماعي خودمان استفاده مي‌كنيم. هر داستان كوتاهي از "گلستان" كه گاهي حجم آن به نيم صفحه هم نمي‌رسد، جهاني از معرفت را دربر دارد.
وي افزود: سعدي مي‌دانسته است كه نصيحت مستقيم بي‌حاصل است، و به همين خاطر پيام انساني خود را به صورت غيرمستقيم و با زيبايي فراوان ارايه مي‌كند. سعدي هم براي زندگي فردي و زندگي جمعي نكات فراواني را مطرح كرده است.
خرمشاهي كه اخيرا كتاب سعدي را در قالب "كتاب همشهري" منتشر كرده است، ادامه داد: سعدي درياي بزرگي است كه به قول نيما يوشيج از هر كجاي آن مي‌توان آب برداشت يا در آن شناوري كرد.
اين محقق درباره جايگاه سعدي در نظام آموزشي ايران يادآور شد: من از نظام آموزشي جديد ايران يك گله‌اي دارم و آن اين است كه اين نظام حفظ كردن شعر و حكمت بزرگان گذشته را نهي مي‌كند و مي‌گويد انباشتن حافظه بيهوده است و بايد تفهيم معنا باشد و دانش‌آموز بايد معنا را درك كند و با معنا سر و كار داشته باشد. من با اين امر مشكلي ندارم، اما نكته‌‌اي در اين ميان نبايد فراموش شود و آن اين است كه دانش‌آموز بايد ذخيره ذهني داشته باشد تا بتواند معنا را درك كند. زيرا ما اگر ذخيره ذهني واژگاني‌ نداشته باشيم حتي نمي‌توانيم حرف بزنيم و نقل معنا كنيم. البته من با طوطي‌وار حفظ كردن هيچ متني موافق نيستم و مخالفم با اين‌كه متن را بدون اين‌كه بفهميم حفظ كنيم. اما بايد در نظر بگيريم كه فهم درجات مختلفي دارد. فهم از مرتبه ساده شروع مي‌شود و به فهم متون و لايه‌هاي چندگانه معنايي مي‌رسد.
وي افزود: اكنون سطح دوره‌هاي دانشگاهي ما در رشته ادبيات با زماني كه گلستان سعدي در مكتب‌خانه‌هاي ما تدريس مي‌شد، برابري مي‌كند و نبايد فكر كنيم كه مكتب در گذشته با دبستان در امروز برابري مي‌كند.
مطمئنا سعدي و حافظ اگر براي كودكان و نوجوانان ما ساده نشود، قابل فهم نيست و نقطاع فرهنگي ما از دوره سعدي و حافظ باعث شده است كه فهم آثار آنان براي نسل جديد دشوار شود. بنابراين سطح نسلي كه مي‌توانست اين آثار را در مكتب‌خانه‌ها فهم كنند، با نسل دانشجوي امروز ما كه اين آثار را در دانشگاه‌ها مي‌خوانند، برابري مي‌كند. گاهي دانشجوهاي ما نمي‌توانند يك جمله از سعدي را حتي از رو بخوانند.
خرمشاهي درباره دين نثر معاصر فارسي به سعدي بيان كرد: من خلاف بسياري از كساني كه فكر مي‌كنند نثر معاصر فارسي نثر خوبي نيست، بر اين اعتقادم كه اين نثر، نثر شسته و رفته‌اي است و هيچ گلايه‌اي از آن ندارم. اكنون چه رسانه‌هاي صوتي و تصويري و چه رسانه‌هاي مكتوب فارسي، نثر خوبي را ارايه مي‌دهند و اكثريت در نوشتن اين نثر شفاف هستند. درست است كه كسي مثل سعدي در نثر فارسي ديگر به وجود نيامده است، اما هستند كساني كه راه سعدي را ادامه داده‌اند و سنت او را حفظ كرده‌اند. من در ميان اديبان زنده از كسي اسم نمي‌برم و فقط مي‌توانم به محمدعلي فروغي اشاره كنم كه در نثرنويسي بسيار متأثر از سعدي بود. او همچنين كليات سعدي را به بهترين وجه تصحيح كرد. اين پژوهشگر زبان و ادبيات فارسي گفت: تحول عمده‌اي كه در حوزه نثرنويسي فارسي رخ داده است اين است كه نثرنويسي معاصر از محدوده‌ ادبيات خارج شده و وارد حيطه زبان شده است. يعني امروزه اگر كسي به نثر مي‌نويسد، ديگر ادبيات نمي‌نويسد، مگر اين‌كه داستان بنويسد. بيش‌تر نثرهاي ما در مقوله زبان قرار مي‌گيرند. اين در حالي است كه در گذشته منشآت‌نويسي متداول بوده است كه سرآمد اخير آن‌ها قائم مقام فراهاني است.
خرمشاهي افزود: اما اين‌كه چرا دوره منشآت‌نويسي به سرآمده است، به اين دليل است كه ديگر كسي نثر را به خاطر نثر نمي‌نويسد، بلكه مي‌نويسد براي اين‌كه ارتباط برقرار كند. مگر اديبان كه نثر را براي هنر و ادبيات مي‌نويسند. دليل ديگر اين است كه امروزه نثرنويسي بسيار فراگير شده است و به صورت كاربردي درآمده است. در گذشته عده‌ كمي بودند كه خواندن و نوشتن مي‌دانستند و نثرنويسي ادبي بر حيطه نثر غلبه داشت.
وي در پايان درباره اين‌كه امروزه چگونه مي‌توان از سعدي در حيطه نثرنويسي غيرادبي استفاده كرد، گفت: بيش‌ترين درسي كه امروزه از نثر سعدي مي‌توان گرفت، ايجاز اوست؛ يعني كوتاه‌نويسي و در عين حال پربارنويسي. من گاهي متوني را مي‌خوانم كه بسيار طولاني است و معنا در آن‌ها رنگ‌پريده است. مهم نيست كه متن در چه زمينه‌اي نوشته شده باشد، مهم اين است كه آن متن از ايجاز برخوردار باشد. سعدي به ما ياد مي‌دهد كه هرآنچه كه مي‌خواهيم بنويسيم حتي‌المقدور با كوتاه‌ترين جملات باشد. سعدي گاهي داستاني را در يك سطر بيان مي‌كند.

منبع: خبرگزاري ميراث فرهنگي


سعیده خان احمدی