هرچه هست از قامت ناساز بی‌اندام ماست

1394/12/15 ۱۰:۱۸

با نگاهی واقع‌گرایانه و در مقیاس جهانی، سهم باستان‌شناسی ایران در پیشبرد دانش باستان‌شناسی مانند تکوین متد، تئوری و جنبه کاربردی‌اش بسیار ناچیز و اندک است. از زمانی‌که باستان‌شناسی در ایران توسط غربی‌ها مانند کالایی تجاری وارد شد، نزدیک 200 سال و از زمانی که کاملا جنبه‌ ملی به خود گرفت، نزدیک 90‌سال می‌گذرد.

وحید شاهسوارانی : با نگاهی واقع‌گرایانه و در مقیاس جهانی، سهم باستان‌شناسی ایران در پیشبرد دانش باستان‌شناسی مانند تکوین متد، تئوری و جنبه کاربردی‌اش بسیار ناچیز و اندک است. از زمانی‌که باستان‌شناسی در ایران توسط غربی‌ها مانند کالایی تجاری وارد شد، نزدیک 200 سال و از زمانی که کاملا جنبه‌ ملی به خود گرفت، نزدیک 90‌سال می‌گذرد. باید اعتراف کرد در این مدت باستان‌شناسان ایرانی تنها ادامه‌دهنده مبانی‌های غربی وارد‌شده به ایران در نیمه اول قرن بیستم بودند و کمتر در آن تجدید‌نظر کردند تا جایی‌که از پیشرفت در برابر کشورهای پیشرفته که در این سال‌ها بسیار آموختند و تجربه کردند، به کلی عقب ماندند.
 باستان‌شناسان غربی اما در این زمان چه کردند؟ به رسالت باستان‌شناسی در برابر جامعه خود پی بردند، با اقتضائات گوناگون در زمینه‌های اجتماعی خود ارتباط برقرار کردند، در برابر جامعه و دولتی که بودجه‌های پژوهشی آنها را تامین می‌کرد، احساس مسئولیت کردند و متعهد شدند، زباله‌های شهری را کاوش کردند، گور‌های دسته‌جمعی را کاویدند، قربانیان جنگ‌ها و نسل‌کشی‌ها را شناسایی کردند، علیه دیکتاتور عراق صدام حسین در دادگاه لاهه شهادت دادند، مایه تسلای بازماندگان جنگ‌ها و نسل‌کشی‌ها شدند، با نژاد‌پرستی مقابله کردند و به‌مبارزه برخاستند و اجساد قربانیان حادثه 11سپتامبر را کاویدند.
با نگاهی به این روند به خوبی می‌توان به ضعف در عملکرد و تفکر حاکم بر باستان‌شناسی کشور پی برد تا جایی‌که حتی باستان‌شناسان ایرانی نتوانستند در برابر تکه‌تکه‌شدن سازمان مربوطه خود در دولت نهم و دهم کاری کنند و تمام تلاش‌شان تنها به کاوش‌های گاه بی‌هدف، منتشر‌نکردن گزارش‌های باستان‌شناسی در ایران و برعکس انتشار آنها در کشور‌های خارجی و درنهایت برگزاری همایش‌های دسته‌چندم در کشور معطوف شد.
با این تفاسیر چگونه باستان‌شناسان می‌توانند توقع حمایت از دولت و جامعه داشته باشند؟ چگونه توقع شناخت صحیح از باستان‌شناسی توسط جامعه را داریم، در صورتی‌که خودمان حتی نتوانستیم ماهیت واقعی باستان‌شناسی را به جامعه بشناسانیم یا نتوانستیم به تصمیم‌گیران بگوییم که بسیاری از مشکلات کشوری، چه در حوزه بین‌المللی و چه در حوزه داخلی توسط رویکرد‌های باستان‌شناختی قابل مطالعه و حل‌شدن است؟
ما باستان‌شناسان حتی نتوانستیم در تعاملی با دولت پس از شناساندن صحیح خود بگوییم که بسیاری از طرح‌های عمرانی در حال اجرا یا درحال شروع، ضربه سهمگینی به کشور وارد خواهد کرد، ما که حتی در مقابل خود و پژوهش‌های یکدیگر موضع می‌گیریم و یکدیگر را محکوم به انحراف می‌کنیم. باستان‌شناسانی که جرات سنت‌شکنی ندارند و هنوز در نیمه اول قرن بیستم مانده‌اند، خود باید مسئول حضورنداشتن و انزوای خود در مجامع بین‌المللی و حتی کشوری باشند؛ هرچه هست از قامت ناساز بی‌اندام ماست.

منبع: فرهیختگان