گفت وگو با علی بوذری، مملو از عناصر بکر روایی جذاب برای مخاطبان امروز

1394/12/12 ۰۷:۴۱

«هزار و یک شب» داستانی کهن است که ریشه در فرهنگ هند، ایران و ممالک عربی دارد. حالا از ترجمه آن به زبان فارسی چیزی حدود 170 سال می‌گذرد. نخستین بار عبداللطیف طسوجی التبریزی بود که سال 1261 قمری آن را به زبان مادری‌مان بازگرداند.

 حمیدرضا محمدی : «هزار و یک شب» داستانی کهن است که ریشه در فرهنگ هند، ایران و ممالک عربی دارد. حالا از ترجمه آن به زبان فارسی چیزی حدود 170 سال می‌گذرد. نخستین بار عبداللطیف طسوجی التبریزی بود که سال 1261 قمری آن را به زبان مادری‌مان بازگرداند. اتفاقی که حدود چهار سده پیش برای مردم اروپا رخ داد. نفوذ آن تا بدانجاست که می‌توان نمایش‌های عروسکی، انیمیشن‌ها، نگارگری‌ها، تمبرها، فیلم‌های سینمایی، بازی‌های کامپیوتری، موسیقی، اپرا، هنرهای تجسمی و نقاشی‌های بسیاری را سراغ گرفت که ملهم از هزار و یک شب آفریده شده‌اند. به سبب همین اهمیت، امروز (چهارشنبه 12 اسفند)، همایش «۱۷۰ سال کتابخوانی با هزار و یک شب» در سه نشست تخصصی از ساعت 9 تا 18، در سرای اهل قلم خانه کتاب برگزار می‌شود. گفت‌و‌گویی که در ادامه ‌می‌خوانید با «علی بوذری»؛ دبیر علمی این همایش صورت پذیرفته است.

***
یکصد و هفتاد سال از نخستین ترجمه داستان هزار و یک شب به زبان فارسی می‌گذرد که در سال 1261 قمری توسط میرزا عبداللطیف طسوجی التبریزی ترجمه شد. داستان‌های «هزار و یک شب» چه اهمیتی در فرهنگ ایران دارد؟
گرچه «هزار و یک شب» امروزین، مشخصاً رنگ  و  بوی عربی دارد ولی این کتاب به واقع داستانی است که ریشه در فرهنگ هند، ایران و ممالک عربی دارد. ترجمه طسوجی باعث شد این کتاب مجدداً به ایران بازگردد و مخاطبان ایرانی با این کتاب آشنا شوند و این آشنایی سبب اقتباس‌های هنری و ادبی فراوانی از متن هزار و یک شب به دست هنرمندان و نویسندگان ایرانی، از جمله محمدعلی بنی‌اسدی نقاش و بهرام بیضایی نمایشنامه‌نویس شد. علاوه بر این، متن هزار و یک شب توجه برخی پژوهشگران ایرانی را نیز به خود جلب کرد و باعث شده افرادی چون نغمه ثمینی، محمد جعفری قنواتی، فریدون جنیدی، فرهاد مهندس‌پور و در صدر آن‌ها، جلال ستاری، به پژوهش در داستان‌های هزار و یک شب علاقه‌مند شوند و آثار علمی فاخر، بدیع و مهمی را خلق کنند. این کتاب به شکل فعلی برای نخستین بار توسط آنتوان گالان جمع‌آوری و به زبان فرانسوی منتشر شد (1706-1717م.).  کتاب هزار و یک شب در ایران برای سال‌‌ها ناشناخته بود تا برای نخستین بار، به دستور بهمن میرزا، حاکم آذربایجان و فرزند چهارم عباس میرزا، میرزا عبداللطیف طسوجی التبریزی این کتاب را از نسخه بولاق مصر (1251 ق./1835 م.) ترجمه کرد و میرزا محمدعلی اصفهانی، ملقب به شمس‌الشعرا، متخلص به سروش، به‌فراخور متن، اشعاری سرود یا از اشعار شعرای بزرگ به کتاب افزود. این ترجمه در سال 1261ق./ 1845م. منتشر شد.
جایگاه هزار و یک شب را در گستره جهانی ادبیات، چگونه ارزیابی می‌کنید؟
بدون شک اولین ترجمه این کتاب توسط آنتوان گالان تأثیر شگرفی بر ادبیات و هنر اروپا گذارد و یکی از ارکان اصلی گرایش‌های اورینتالیستی در ادبیات و هنر اروپا شد. این متن باعث شد اروپاییان از چشم این کتاب به شرق نگاه کنند و شرق افسانه‌ای و دست‌نیافتنی را آن‌گونه که در کتاب‌ هزار و یک شب تصویر شده ببینند و موضوع‌های شرقی‌مآب با برداشتی رمانتیک در هنر و ادبیات باب شد.
چگونه می‌توان با هزار و یک شب، در راستای ترویج کتابخوانی و قصه‌گویی گام برداشت؟
هزار و یک شب مجموعه‌ای از داستان‌های مختلف است که به شکل کلی فرهنگ سنتی خاورمیانه و آداب و سنن این منطقه را بازتاب می‌دهد. این داستان‌ها مملو از شگفتی و عناصر بکر روایی است که برای مخاطبان امروز جذاب است و می‌تواند بستری برای اقتباس‌ها و بازنویسی‌های خلاق در قالب مدیاهای گوناگون باشد.
بازنویسی هزار و یک شب برای کودکان چه اهمیتی دارد؟
مانند هر کتاب کهن دیگری این کتاب نیز باید برای کودکان بازنویسی شود تا کودکان با گنجینه داستان‌های ایرانی و خاوری آشنا شوند. هزار و یک شب مملو از نکته‌های آموزنده در باب زندگی و عادات و رفتارهای بشری‌ است که می‌تواند برای کودکان جذاب، شنیدنی و آموزنده باشد.
ریشه‌های پیدایش داستان‌های هزار و یک شب را در کجا می‌توان سراغ گرفت؟
هزار و یک شب (الف لیله و لیله) مجموعه‎ای از داستان‌ها در قالب یک داستان واحد است که طی سال‌های طولانی در سرزمین‌های هند، ایران و جهان عرب شکل گرفته است. به نقل از برخی پژوهشگران و تاریخ‌نگاران (از جمله ابن ندیم و مسعودی) در دوران پادشاهی هخامنشیان و ساسانیان کتابی به نام هزار افسان وجود داشته که افسانه‌های فراوانی در آن گردآوری شده بود. با آغاز ظهور اسلام، افسانه‌هایی با عنوان هزار و یک شب گردآوری می‌شود که بسیاری از آن‌ها برگرفته از مجموعه هزار افسان است. وجود نام‌هایی چون شهرزاد و شهریار و ارنواز، ساختارهای داستانی ایرانی و... بیانگر تأثیر‌گذاری متن ایرانی نخستین بر متن نهایی است.

منبع: ایران