مجموعه مقالات دکتر جلیل تجلیل در درخت سخن، بار دانش

1394/11/21 ۱۰:۳۵

جلیل تجلیل در سال ۱۳۰۳ در تبریز به دنیا آمد. وی تحصیلات آغازین را در زادگاه خود گذراند و به جهت علاقمندی به تحصیل علوم دینی به حوزه علمیه شهر تبریز وارد شد و به کسب فیض از علمای آن سازمان پرداخت. پس از آن به علت اشتیاق به تحصیل به دانشکده ادبیات دانشگاه تبریز وارد شد و به تحصیل پرداخت. تجلیل در سال 1334 لیسانس ادبیات فارسی را اخذ کرد و در محضر اساتیدی چون دکتر خیامپور، دکتر قاضی طباطبایی، استاد ادیب طوسی و استاد تجانی بهره برد و در سال 1349 وارد دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران شد. همچنین هم‌زمان با تحصیل در دانشگاه در حوزه های علمیه قم و تهران به فراگیری فلسفه، منطق، صرف و نحو پرداخت.

 جلیل تجلیل در سال ۱۳۰۳ در تبریز به دنیا آمد. وی تحصیلات آغازین را در زادگاه خود گذراند و به جهت علاقمندی به تحصیل علوم دینی به حوزه علمیه شهر تبریز وارد شد و به کسب فیض از علمای آن سازمان پرداخت. پس از آن به علت اشتیاق به تحصیل به دانشکده ادبیات دانشگاه تبریز وارد شد و به تحصیل پرداخت.
تجلیل در سال 1334 لیسانس ادبیات فارسی را اخذ کرد و در محضر اساتیدی چون دکتر خیامپور، دکتر قاضی طباطبایی، استاد ادیب طوسی و استاد تجانی بهره برد و در سال 1349 وارد دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران شد. همچنین هم‌زمان با تحصیل در دانشگاه در حوزه های علمیه قم و تهران به فراگیری فلسفه، منطق، صرف و نحو پرداخت.
وی دارای تألیفات بسیاری است که در این کتاب 34 مقاله در حوزه شعر و شاعران و بلاغت و نقد آورده شده است.
در این مجموعه که از مأخذ عمده کتب و دواوین شعر فارسی و عربی نشان دارد و به نکات نازک و نوآوری که شایسته تقدیم به آستان فضلا و دانشمندان گرامی و قابل عرضه بود با اشارات تازه‌ای که حکایت از جستجوی در اشعار و فضای پیش و پس آنها باشد، سخن رفته است. به قول حافظ شیراز:
خلوت دل نیست جای صحبت اغیاز                                       دیو چو بیرون رود فرشته درآید
صالح و طالح متاع خویش نمودند                                          تا که قبول افتد و که در نظر آید
ابیاتی که در این کتاب از عربی و فارسی شرح گردیده از مآخذ مهم اسرارالبلاغه و تحلیل اشعار اسرارالبلاغه و مطول تفتارانی و یتیمه الدهر ثعالبی و دیوان متنبی و ابونواس و بحتری و بسی مآخذ معتبر دیگر گرفته شده و شاخه‌های آن به درختی ماند که ریشه در خاک و شاخه در آسمان فرازد، که در آیت قرآن آمده است: (مَثَلا کَلِمَةً طَیِّبَةً کَشَجَرَةٍ طَیِّبَةٍ أَصْلُهَا ثَابِتٌ وَفَرْعُهَا فِی السَّمَاءِ(.
در مقالۀ «از بلاغات شعر عرفی» که اختصاص به بررسی صور خیال در شعر عرفی دارد، آمده است: «در شعر عرفی عنان شوق چنان بی‌محابا در حجاب لب تمنی، سست و متوقف می‌شود و از حرکت باز می‌افتد:
اگر حجاب نبندد لب تمنا را                          دگر عنان ندهم شوق بی‌محابا را
شوق بی‌محابا استعاره از حرکت بادپایی بی‌عنان است و حجاب لب تمنا استعاره مکنیه تخیل بار «لب معنا» که به علاقه آلت در فهم سخن به کار رفته است و دو لطیفۀ ایهام و مجاز را تعریف کرده است».
در مقالۀ «صورتگری صائب و محتشم» ویژگی‌هایی از سبک و صورتگری صائب و محتشم که از پیشروان سبک اصفهانی هستند، با ارائه نمونه‌هایی آورده شده است. در این مقاله دربارۀ شعر صائب آمده است: «از ویژگی‌های سبکی شعر صائب اتخاذ شبه از تعابیری است که در تداول عام عیب یا کاستی شمرده می‌شود، همچون کلمۀ «پیچیده» و «معنی پیچیده» که در آغاز دیدن یا شنیده این عبارت، خواننده به تعقید و دشوار سخنی حکم می‌کند که بر خلاف فصاحت است و یا تیغ ابرو که از آن تیغ و نتایج آن مانند مجروح کردن و کشتن به ذهن می‌آید و در بلاغت مورد بحث است«.

فهرست مطالب این کتاب:
مقدمه مؤلف
1ـ طیف بیانی در منشور غزل حافظ
2ـ افسانه تقلید و افسون ابتکار در شعر
3ـ علت‌سازی و علت‌سوزی در شعر
4ـ تناسی تشبیه
5ـ نکته‌هایی از جناس
6ـ بلاغت پیامبر اکرم(ص)
7ـ عبدالقاهر جرجانی و اسرار البلاغه او
8ـ تحلیل‌های بلاغی عبدالقاهر جرجانی از آیات قرآنی
9ـ ملاحظاتی در مضمون‌پردازی و هماهنگی تصویر و آهنگ در شعر خاقانی
10ـ نخلبندی خواجو
11ـ هشیار سران ابله دیدار
12ـ بانگ قرآن در فضای مثنوی
13ـ از بلاغت شعر عرفی
14ـ صورتگری صائب و محتشم
15ـ از شعر امیر خسرو
16ـ تحلیل ابیاتی از جام‌جم اوحدی
17ـ شعر مختو مقلی
18ـ نگاهی به نکات ادبی تفسیر طبری
19ـ نظرات أدبیه حول تفسیری الطبری
20ـ نیایش دوم صحیفه سجادیه و تلمیحات قرآنی و نکات بلاغی آن
21ـ تجلیل از شهریار
22ـ أثر الشعر العربی فی الشعر الفارسی
23ـ صور خیال در شرح کبیر نهج‌البلاغه
24ـ سرشار، غزل‌سرای عصر قاجار
25ـ شعر و شاعران از دیدگاه نورالدین عبدالرحمان جامی
26ـ سعدی تالی فردوسی
27ـ بهاءالدین محمد مختاری؛ نخستین مترجم لهوف
28ـ اصل و منشأ سندبادنامه و سیر تاریخی آن در زبان فارسی
29ـ تابندگی کلام امیرمؤمنان(ع) در شعر فردوسی
30ـ بررسی و نقدی در تاریخ طبرستان
31ـ أوصاف الفرس فی الشعر العربی
32ـ جام حکمت‌نما در شع فردوسی
33ـ تصویرسازی در شعر بهار
34ـ نثر روان و گزین استاد شهیدی در ترجمه نهج‌البلاغه
فهرست الفبایی ابیات
تجلیل، جلیل، درخت سخن، بار دانش، به اهتمام حبیب راثی تهرانی، عذرا یزدی مهر، تهران، علم، 427 صفحه، شمارگان: 550 نسخه، بها 450000 ریال، 1394.

منبع: کتابخانۀ تخصصی ادبیات