اکسپو میلان در گفت‌و‌گو با مهدی افضلی مدیرعامل مؤسسه توسعه هنرهای معاصر

1394/11/18 ۱۰:۵۱

اکسپو میلان بی گمان یکی از مهم‌ترین رخدادها و همایش‌های جهانی بود که طی 6 ماه ( از اردیبهشت تا آبان امسال) برگزار شد و به پایان رسید. در این همایش بزرگ ، غرفه ایران به جهت بهره مندی از مدیوم‌های مختلف هنری با اقبال بسیار روبه‌رو شد؛ موسیقی، پوستر، آیین‌های نمایشی و... هنرمندان کشورمان، صف‌های طویل جلو در غرفه کشورمان پدید آوردند اما نکته‌ای که به تشخص این اتفاق کمک شایان توجهی کرد و به وجه تمایز برنامه‌های فرهنگی هنری کشورمان با سایر ملل بدل شد

راه نو در معرفی هنر ایران به دنیا

 ندا ریحانی: اکسپو میلان بی گمان یکی از مهم‌ترین رخدادها و همایش‌های جهانی بود که طی 6 ماه ( از اردیبهشت تا آبان امسال) برگزار شد و به پایان رسید. در این همایش بزرگ ، غرفه ایران به جهت بهره مندی از مدیوم‌های مختلف هنری با اقبال بسیار روبه‌رو شد؛ موسیقی، پوستر،  آیین‌های نمایشی و...  هنرمندان کشورمان،  صف‌های طویل جلو در غرفه کشورمان پدید آوردند اما نکته‌ای که به تشخص این اتفاق کمک شایان توجهی کرد و به وجه تمایز برنامه‌های فرهنگی هنری کشورمان با سایر ملل بدل شد حضور گروه‌های هنری از اقوام متعدد ایران بود؛ در واقع به جای گروه‌های هنری پایتخت‌نشین، در راستای شعار زیرساختی اکسپو 2015  میلان، زمین و تغذیه،  گروه‌های هنری از نواحی مختلف ایران،  منتخب و در یک برنامه ریزی منسجم عازم ایتالیا شدند که ثمره این حضور متفاوت را در سخنان وزیر صنعت، معدن و تجارت، آقای دکتر نعمت‌زاده که ریاست غرفه ایران در اکسپو را به عهده داشت و اخیراً در آیین تجلیل از دست‌اندرکاران این رویداد در نمایشگاه بین‌المللی بیان شد عیان است: «وقتی پاویون ایران برپا شد عده‌ای از من پرسیدند چرا صنعت جایی در آن ندارد و من گفتم قرار بر این بود که پس از چند سال غیبت، هنر و فرهنگ ایران را معرفی کنیم. بنابراین با همکاری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان میراث فرهنگی و گردشگری و... هنرمندان مختلف به دفعات به میلان رفتند تا هنر ایران را معرفی کنند.» نماینده وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در خلق رویداد فرهنگی هنری در اکسپو میلان،  مهدی افضلی،  مدیرعامل مؤسسه توسعه هنرهای معاصر بود؛ به همین مناسبت با مهدی افضلی به گفت‌و‌گو نشستیم تا دریابیم ایران در شش ماه برپایی اکسپو چه کرد و ارزیابی مسئول کمیته فرهنگ و هنر پاویون ایران در اکسپو میلان چیست؟این گفت‌وگو از آن جهت  اهمیت مضاعف می‌یابد که در سال‌های آتی نیز نمایشگاه‌هایی از این دست برگزار خواهد شد و تجربه اکسیوی میلان در حضور بهتر ایران در اکسیوهای آتی، بسیار مؤثر خواهد بود.

 اهمیت حضور ایران در اکسپو میلان چیست؟

به جهت اهمیت این پرسش آن را از دو منظر پاسخ می‌دهم: نخست اینکه  بدون تردید اکسپو مهم ترین ویترین جهانی برای معرفی کشورهاست که متأسفانه از آن غفلت کرده ایم؛اکنون کشورهای در حال توسعه نظیر ایران برای اینکه بتوانند اهمیت حضور در  اکسپو را به مردم خویش بخوبی تبیین کنند آن را با حضور در المپیک یا جام جهانی فوتبال قیاس می‌کنند حال آنکه واقعیت این است که اکسپو ارزشی به مراتب بالاتر دارد،  در خلال این اکسپوها مباحث زیرساختی و قراردادهای ذی‌قیمت بین‌المللی طراحی می‌شود که گاه نقشه راه و مسیر پیشرفت یک کشور را تعیین  می‌کند؛ اکسپو محل خودنمایی و قدرت‌نمایی کشورها در زمینه‌های علمی صنعتی و به طور کلی دستاوردهاست که زبان آن ارائه فرهنگ و هنر است.  متأسفانه مشهود است که ایران در تمام یک و نیم قرن اخیر برای حضور در این آوردگاه بین‌المللی یک غفلت تاریخی کرده است و همین جای خالی مان در این سکوهای جهانی سبب شده افکار عمومی بین‌المللی درباره ایران اسلامی دچار اشتباهات عجیب غریب باشد. اتفاقاً بند دوم پاسخ پرسش تان در همین جا قابل ذکر است: با توجه به تبلیغات سوئی که نسبت به ایران صورت می‌گیرد، یک نوع بدبینی در مردم اروپا و غرب نسبت به ایران تسری یافته است و رسانه‌های غربی   تمام تلاش خود را کرده‌اند تا ایران را کشوری عقب‌مانده،  درگیر جنگ و مردم نازنین مان را خشن معرفی کنند. از این منظر روشن است اکسپو شش ماهه در قلب اروپا  یک فرصت طلایی بود تا چهره مهربان، با فرهنگ غنی ایرانی و صد البته سیمای اسلام رحمانی و اسلامی که برای دنیا،  خواهان پیشرفت، صلح و آرامش است معرفی شود؛ ما   باید با حضور مؤثر و مستمر در این فرصت‌های بین‌المللی جهان بینی مان را بر بال‌های تأثیرگذار فرهنگ و هنر به جهانیان ابلاغ کنیم، و خودمان برای زدودن باورهای به غلط جاافتاده، شفاف‌سازی و آگاهی‌بخشی کنیم. آنچه هنر ایران در این فرصت‌های ذی‌قیمت ارائه می‌کند چون بر مبنای فطرت انسانی است و ریشه آثار هنری مان معنوی و نگاهش آسمانی است به دل انسان معاصر هر جای این کره خاکی خوش می‌آید و ثمرات و برکات بسیار نصیب خواهد شد کمااینکه در اکسپو میلان به لطف خداوند متعال و همت گروه‌های هنری آیینی از سراسر ایران این مهم رخ داد.

 گفتید گروه‌ها از شهرستان‌ها انتخاب شدند، چند گروه و چه مدت در اکسپو میلان حضور یافتند؟

یازده گروه بودند که هر ۱۵ روز یک‌بار اعزام می‌شدند. یعنی به طور متوسط هر گروه دو هفته در میلان می‌ماند و جایش را به گروه بعدی می‌داد،  برنامه‌ریزی‌ها به گونه‌ای بود که هر روز هر گروه حدود هفت یا هشت بار و هر بار حداقل ۱۰ تا ۱۵ دقیقه اجرا داشته باشند. به شهادت رسانه‌های ایتالیایی،  انبوه عکس‌ها و فیلم هایی که هست و بلافاصله در شبکه‌های مجازی انتشار یافت و  نیز تأیید ستاد برگزاری و اخیراً حتی  وزیر محترم، تیم کارشناسی انتخاب گروه‌ها بدرستی عمل کرد و در راستای پیام اکسپو و نگاه خاص موسیقی نواحی ایران درست به هدف زد.

 چرا در میان هنرها تیم کارشناسی اولویت را به اعزام گروه‌های موسیقی نواحی ایران داد؟

بدیهی است به سبب میلیون‌ها بازدیدکننده اکسپو از سراسر دنیا و انواع زبان‌ها و گویش‌های مخاطبان، انتخاب موسیقی در صدر فهرستگان قرار گرفت،  البته فقط موسیقی هم نبود گروه‌هایی که همراه موسیقی آیین‌های نمایشی می‌توانستند انجام دهند و نیز منتخبان مسابقه پوستر زمین سبز که از اساس برای همین مهم برگزار شد و نیز حضور عروسک‌های غول‌پیکر که موج رسانه‌ای خیره کننده‌ای به همراه داشت. از این منظر لباس و پوشش هنرمندان که با لباس‌های محلی و آیینی خود در اجراها حضور می‌یافتند هم از دغدغه‌های جدی بود. در کل هم سعی کردیم یک کار تلفیقی انجام بدهیم؛ یعنی گروه‌هایی را انتخاب کنیم که هم موسیقی‌محور باشند و هم موضوع داشته باشند. جمعیت زیادی از این اجراها استقبال کردند و این ارتباط تا آخرین روز اکسپو هم برقرار بود. ما به‌دنبال این نبودیم که گروه‌های سنتی را ببریم؛ چون فرصت کافی برای شناساندن آنها و تأثیرگذاری‌شان نیست. موسیقی در اکسپو خیلی تأثیرگذار بود به‌ویژه اینکه موسیقی ایرانی حس و حال بهتری برقرار می‌کند. درعین حال عموم بازدیدکنندگان جنس موسیقی ایرانی را برای نخستین بار می‌شنیدند و برایشان جذاب بود. سیاست ما این بود که بتوانیم جامعیت و گونه گونی ایران و فرهنگ و هنر غنی و هزار رنگش را به دنیا بشناسانیم. ابزار ما هم فقط هنر و گروه‌های هنری بودند. ناگفته نماند یکی از دستاوردهای ما که به موازات دستور کارمان در اکسپو شکل گرفت، اعزام این گروه‌ها از اقصی نقاط ایران،  بعضاً شهرستان‌های دور از پایتخت بود،  به عنوان نماینده وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی یازده گروه نواحی ایران را که در اثر تنگنا‌ها موفق نمی‌شویم حمایت‌شان کنیم، در همین مقطع حمایت کردیم و با حضور در اکسپو میلان امید و روح تازه‌ای در بدنه گروه‌های نواحی ایران دمیده شد، دوباره دیده شدند و گونه‌ای از موسیقی‌ اصیل ایران که در هجوم جهانی‌سازی و نادیده گرفتن فرهنگ‌های خرد در معرض فراموشی قرار می‌گیرند به نوعی به دنیا یادآوری شدند.تأکید می‌کنم زیرا برخی گروه‌های موسیقی نواحی ایران آوازه جهانی دارند و با کوله باری از تجربه راهی این میدان حساس شدند.

 گویا قرار بود در میان گروه‌ها یک گروه هنری از میان بانوان هنرمند هم اعزام شوند که نشد، چرا؟

روشن است که رسانه‌های غربی تبلیغات نادرستی در خصوص حضور بانوان شایسته ایران در گروه‌های هنری و القای محدودیت آنان ایجاد می‌کنند؛  ما برای زدودن چنین توهماتی نهایت تلاش‌مان را کردیم که گروه بانوان «ژیوار» به اکسپو اعزام شود، فکر کردم تکلیف ما می‌تواند در این زمینه معرفی گروه‌های هنری که اعضای آن فقط زن هستند، باشد تا فاصله دیدگاه شیخ‌نشین‌های عرب و جمهوری اسلامی به زن روشن تر شود و میلیون‌ها بازدیدکننده اکسپو پیام آوران این تفاوت شوند؛ اما متأسفانه ویزایشان بموقع نیامد و به دلیل همزمانی با ایام محرم امکان اعزام و اجرای این گروه فراهم نشد. قطعاً تأثیر حضور این گروه خیلی زیاد بود، البته ما پیش تر در قالب گروه‌های نواحی هنرمند زن نیز اعزام کرده بودیم که در اکسپو بازتاب وسیعی هم داشت اما اگر گروه مستقل هم می‌رفت تأثیرش دو چندان می‌شد که بخت یار نشد.

 از اقبال رسانه‌های ایتالیایی گفتید.

توجه رسانه‌ها به گروه‌های هنری ایران خیلی خوب بود. برنامه‌های مختلف ما را  از رسانه‌های  ایتالیا نشان دادند به طور نمونه پرشمارگان‌ترین روزنامه میلان در گزارشی تمام صفحه‌ای حضور عروسک‌های ایرانی با عنوان «عروسک‌های ایرانی غرب را تسخیر کردند» پرداخت، همچنین رادیو محلی به طور متناوب از اجرای گروه‌های هنری ایران به صورت زنده برنامه پخش می‌کرد. خیلی از کشور‌ها اجرای برنامه موسیقی و نمایشی داشتند، ولی جاذبه‌ای که ایران برایشان ایجاد کرد، متفاوت بود. خود عرب‌ها رقص شمشیر داشتند که به‌خاطر جنس خشنی که داشت، کسی نمی‌ایستاد نگاه کند. آواها و نیز آیین‌های هنری هنرمندان ما ناظر به اجرای سنت‌ها و ارزش‌های فرهنگی، دعا و ثنا گرفته تا مثلاً کشاورزی و.... بود که هم جنسی از آرامش و طمأنینه داشت و در عین حال نشاط و شور می‌آفرید.  گروه‌های هنری ما بر مباحثی مانند موسیقی معنوی،  آیین هایی که فصل مشترک انسان هاست و از فطرت شان نشأت می‌گیرد مانند مفهوم برکت،  جهان بینی الهی،  صلح، ضرورت دوستی و مهربانی،  آموزه هایی را اجرا کردند که انسان گرفتار مادیات امروز بدان محتاج است و از این رو با اقبال افزون تر رسانه‌ای روبه‌رو شد.

 گویا نمایش عروسکی ایران در اکسپو میلان بازتاب خیره کننده‌ای داشت؟

همین طور است، بیش از حضور عروسک‌های پنج متری ایرانی،  فرانسوی‌ها با عروسک‌های مشابهی اتمسفر خاصی برای خود خلق کرده بودند؛ به اذعان رسانه‌های ایتالیایی با حضور عروسک‌های ایرانی توجه کل اکسپو حتی خود فرانسوی‌ها به این هنرنمایی جلب شد،  نمایش عروسکی دو ویژگی داشت؛ عناصر تشکیل دهنده عروسک از مواد و مصالح بازیافتی بود که با موضوع اکسپو مرتبط بود. از طرف دیگر، شاید تنها کشوری بودیم که توانمندی فنی خود را در این زمینه اثبات کردیم. فرانسوی‌ها هر سه نفر یک عروسک‌ غول‌پیکرشان را به حرکت در‌می‌آوردند. وقتی اجرای ما را دیدند، در مورد تکنیک به حرکت درآوردن این عروسک‌ها دچار حیرت شدند و با مراجعه به پاویون ایران چگونگی این تکنیک را از هنرمندان ما جست‌و‌جو می‌کردند.

 مهم ترین دستاورد کمیته فرهنگ و هنر اکسپو میلان را چه می‌دانید؟

می دانید که رویکرد و تم اصلی اکسپو صنعت،  تکنولوژی و پیشرفت‌های زیرساختی کشورهاست اما ممالک توسعه یافته این فهرستگان را مدیوم‌های هنری اعم از معماری،  فیلم و  موسیقی  ارائه می‌کنند تا انبوه بازدیدکنندگان را به غرفه خود جلب کنند؛  به گمانم ما در اجرای این مأموریت مان نسبت به امکاناتی که داشتیم روسفید بودیم.

 جایی خواندم که گفتید همچنان دقیقه نودی هستیم!

بله این ضعف تاریخی ماست،  ایران بدون تردید توسعه یافته ترین کشور منطقه در زمینه فرهنگ و هنر است، ما از همین امروز توسعه مورد تأکید افق 1400 را داریم،  می‌توانیم  از این برتری مان برای رشد دیگر وجوه کشور استفاده برنامه ریزی شده کنیم؛ نسخه‌ای که کشورهای توسعه یافته نوشتند و اجرا کردند و اکنون فرهنگ و هنرشان بازو و ویترین پیشرفت کشورشان هستند. برای اکسپو هم برای پنج سال آینده از همین الان باید برنامه‌ریزی کرد. کشورهایی که در مقایسه با ما هیچ هویت و اصالتی ندارند، از این فرصت جهانی ‌‌نهایت استفاده را می‌کنند و با هزینه‌های هنگفت نزد افکار عمومی برای خود تاریخ می‌سازند. در هر صورت اکسپو ۲۰۲۰ امارات برای ما فرصت خوبی است و می‌توانیم گروه‌های مختلف هنری اعزام کنیم؛ برای این فرصت از همین الان باید کادرسازی کنیم، نیرو تربیت کنیم و برنامه مدون داشته باشیم.

 منبع: روزنامه ایران