دکتر سجادی: خدمات فرهنگی و علمی دائرةالمعارف بزرگ اسلامی به فرهنگ ایران و اسلام، در سطح جهانی کم مانند است

1394/11/18 ۰۹:۵۵

دکتر سجادی دربارۀ چگونگی پیدایش انتشارات مرکز گفت: پیش از آنکه انتشارات مرکز بطور رسمی و با این حجم و کیفیت شروع به فعالیت کند، با ریاست مرکز، جناب آقای بجنوردی، مذاکرات مفصل دربارۀ انتشارات و طیف آثاری که در آنجا منتشر می شود صورت گرفت. انتشارات مرکز بر اساس این مذاکرات، اصلاً برای چاپ آثاری که در همین مرکز تدوین می شد، تاسیس گردید؛ یعنی آثار چون فهرستواره، فهرست نسخ خطی مرکز، فهرست مقالات و دائرةالمعارفهایی که در اینجا تألیف و تدوین می شود. اما بعداً دایرۀ کار وسعت یافت و چاپ آثار مهم که بیرون از مرکز و توسط محققان نامدار تصنیف و تألیف می شد نیز پذیرفته شد.

دبا / محبوبه صوفی: برای آشنایی بیشتر خوانندگان با انتشارات مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی با دکتر صادق سجادی معاون پژوهشی مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی گفت و گو کردیم.

دکتر سجادی دربارۀ چگونگی پیدایش انتشارات مرکز گفت: پیش از آنکه انتشارات مرکز بطور رسمی و با این حجم و کیفیت شروع به فعالیت کند، با ریاست مرکز، جناب آقای بجنوردی، مذاکرات مفصل دربارۀ انتشارات و طیف آثاری که در آنجا منتشر می شود صورت گرفت. انتشارات مرکز بر اساس این مذاکرات، اصلاً برای چاپ آثاری که در همین مرکز تدوین می شد، تاسیس گردید؛ یعنی آثار چون فهرستواره، فهرست نسخ خطی مرکز، فهرست مقالات و دائرةالمعارفهایی که در اینجا تألیف و تدوین می شود. اما بعداً دایرۀ کار وسعت یافت و چاپ آثار مهم که بیرون از مرکز و توسط محققان نامدار تصنیف و تألیف می شد نیز پذیرفته شد. آنطور که به خاطر دارم، نخستین اثر بزرگ و مهم که توسط انتشارات مرکز به چاپ رسید، شاهنامۀ فردوسی به ویرایش دکتر جلال خالقی مطلق بود. بعداً زیر نظارت دکتر حسن رضایی باغ بیدی نیز مجموعۀ ایران شناسی مشتمل بر تحقیقات ایران شناسان به زبانهای اروپایی و فارسی و پهلوی تیز توسط انتشارات به چاپ رسید.

وی با اشاره به هزینۀ سنگین چاپ و نشر کتاب گفت: ویرایش های متعدد، کاغذ، چاپ، جلد، طراحی، صحافی و بقیه چیزها باعث می شود که انتشار کتاب گران تمام شود. بنابراین تصمیم گرفتیم در شرایط فعلی کتاب را با تیراژ کمتر چاپ کنیم و بعداً اگر با استقبال رو به رو شد نسخه های بیشتری به چاپ برسانیم. همانطور که اشاره شد، طیف کتاب هایی که تصمیم گرفتیم در مرکز دلئرةالمعارف بزرگ اسلامی چاپ کنیم، فراتر از حوزۀ کاری مستقیم خود ما است. مثلاًیکی از مواردی که اخیراً برای چاپ تصویب شد، فرهنگ دانشنامه ای دامپزشکی است که به طور مستقیم در حوزۀ کاری ما نیست اما چون کتابی است که مورد استقبال دانشجویان رشته های دامپزشکی و دارو شناسی دامها قرار دارد، تصمیم گرفتیم با شرایطی این اثر را چاپ کنیم.

معاون پژوهشی مرکز دائرةالمعرف بزرگ اسلامی افزود: اگر وضع مالی مرکز اجازه می داد، می توانستیم تعداد بیشتری کتاب با تیراژی بالاتر چاپ کنیم. غیر از مشکل مالی در امور انتشارات، کارهای عادی و معمولی مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی هم به همین علت با مشکل مواجه است. دستگاه فرهنگی کشور ظاهراً با تمام کارهای دائرةالمعارف بزرگ اسلامی آشناست و می داند چه دانشنامه هایی و چه آثار تحقیقی در اینجا پدید آمده یا در دست تألیف است. باعث تعجب است کهدستگاه فرهنگی چرا کمک های لازم را برای ادامۀ این کارها نمی کند. این گونه موسسات در نقاط مختلف دنیا به شکل های مختلف حمایت می شوند. حتی اگر به طور مستقیم نمی توانند کمک مالی کنند از جهات دیگر کمک می کنند. مثلاً انتشارات آنها را می خرند و میان کتابخانه ها و دانشگاه ها و مدارس توزیع می کنند. ما حتی از این نوع کمک هم تا حد زیادی محرومیم. سازمان های مشابه این مرکز وجود دارند که کارهایشان به لحاظ حجم و تنوع از ما کمتر است، اما بودجه ای که می گیرند چند برابر ما است.

گاه می گویند بعضی از کارهایی که در اینجا انجام می شود به طور مستقیم به دائرةالمعارف مرتبط نیست. ممکن است اینطور باشد اما در عین حال بنده معتقدم هر زمینه ای در عرصۀ تاریخ و فرهنگ و ادب ایران و اسلام اعم از دورۀ پیش از اسلام و دورۀ اسلامی به کار موسسه ای پژوهشی مانند ما مرتبط است.

وی در ادامه افزود: مسألۀ مهم این است که اگر دستگاه فرهنگی دولت بخواهد چنین موسسه ای با این گونه فعالیت های پر ارزش پدید آورد، متحمل هزینه های گزاف خواهد شد. این موسسه الان موجود است. محقق و پژوهشگر، هم دارد هم تربیت کرده است. برجسته ترین اساتید در زمینه های مختلف علوم انسانی در اینجا حضور دارند. کتابخانه ای غنی با حدود یک میلیون جلد کتاب دارد. گردآوردن این محققان و ایجاد چنین کتابخانه ای و جلب توجه محققان دنیا به آن به عنوان یک مرکز پژوهشی تاریخ و تمدن اسلام و ایران کار ساده ای نیست. پشت این کار سی و اندی سال تجربه است. دستگاه فرهنگی دولت باید صدها میلیارد خرج کند تا بتواند چنین موسسه ای ایجاد کند. این موسسه عجالتاً وجود دارد و آثاری که به وجود آورده بی سابقه است و می تواند آبروی فرهنگی کشور محسوب شود. در دنیای خارج از ایران، در دانشگاه ها و مراکز پژوهشی با حسن استقبال مواجه شده و آثارش مورد مراجعه و استناد است. دولت می تواند بدون هیچ هزینۀ اضافی تنها با اختصاص بودجه ای مناسب بهره های علمی بسیار زیادی از این مرکز ببرد.

دبیر شورای عالی علمی مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی گفت:  آنچه که به عنوان بودجه به این مرکز تعلق گرفته است، حتی به طور نظری، هیچ تناسبی با کیفیت و کمیت کاری که در اینجا می شود، ندارد.گذشته از این، بودجۀ مصوب یک مطلب است و پرداختش مطلبی دیگر. پرداخت همین بودجۀ مختصر هم در این سالها هیچگاه تحقق پیدا نکرده است. الان ما در مرحله ای هستیم که دائرةالمعارف بزرگ اسلامی با تمام کارهایی که کرده است در مضان توقف و تعطیل است. از راه های گوناگون با اولیای فرهنگی حتی اقتصادی و سیاسی کشور صحبت کرده ایم. متأسفانه توجه چندانی نشده است. یقیناً توقف مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی ضربۀ بسیار بزرگی بر پیکرۀ فرهنگی کشور وارد خواهد کرد. به علاوه این توقف و رکود متأسفانه دعوی های دستگاه فرهنگی کشور برای اعتلای علم و فرهنگ را در انظار، ضعیف و بی مورد نشان می دهد.

دکتر سجادی با اشاره به مشکلات مالی موجود در مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی گفت: به هر حال به سبب مشکلات مالی، کارهای پژوهشی طراحی شده در این مرکز، تقریباً متوقف شده است. چندین ماه است که حقوق نداده ایم و کسانی که با ما همکاری می کنند چه پیوسته و چه وابسته نه حقوق گرفته اند و نه حق التألیف. اینها به هر حال باید زندگی شان بگذرد و ما نمیتوانیم توقع داشته باشیم که نسیه زندگی کنند و برای ما کار تحقیقاتی انجام دهند.

مدیر بخش تاریخ دائرةالمعارف بزرگ اسلامی در پایان افزود: واقع آن است که خدمات فرهنگی و علمی مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی به فرهنگ ایران و اسلام در سطح جهانی اگر نگوییم بی مانند است، کم مانند است. در اینجا محل تفضیل این مطلب نیست؛ اما باید بگویم آثار این مرکز نه تنها الهام بخش هزاران تحقیق دانشگاهی و رسالۀ فوق لیسانس و دکتری بوده است، بلکه مقالات و آثار منتشره در این مرکز، کلاً یا جزءاً اساس بسیاری از کارهای تحقیقاتی بوده است. به علاوه صدها تن محقق جوان در این مرکز تربیت شده اند که اکنون در مراکز مختلف فرهنگی و پژوهشی به کار مشغول اند. به عبارت دیگر به عقیدۀ من نتایج فعالیت این مرکز در زمینۀ پژوهشی، نه آموزشی، از نتایج پژوهشی غالب دانشگاه های کشور در زمینۀ تاریخ و هنر و مردم شناسی و جغرافیا و بعضی علوم دیگر بیشتر و بهتر بوده است.