گفت‌وگو با خانم حسن‌زاده دربارۀ طرح تدوین گنجینۀ گویش‌های ایرانی

1394/11/14 ۱۲:۴۳

مرتضی قاسمی: فرهنگستان زبان و ادب فارسی کتاب گنجینۀ گویش‌های ایرانی ـ استان اصفهان (2) را در سال 1394 منتشر کرد. این کتاب دومین جلد از مجموعۀ گنجینۀ گویش‌های ایرانی استان اصفهان است که به بررسی و توصیف دستوری 9 گویش این استان پرداخته است که عبارت‌اند از

 

 
 مرتضی قاسمی:  فرهنگستان زبان و ادب فارسی کتاب گنجینۀ گویش‌های ایرانی ـ استان اصفهان (2) را در سال 1394 منتشر کرد. این کتاب دومین جلد از مجموعۀ گنجینۀ گویش‌های ایرانی استان اصفهان است که به بررسی و توصیف دستوری 9 گویش این استان پرداخته است که عبارت‌اند از: جَرقویی، خورزوقی، زِفره‌ای، سِدِهی، سَگزَوی، قِهَوی، کَمَندانی، کوپایی، کلیمی اصفهانی. به مناسبت انتشار این مجموعه گفت‌وگویی را با سرکار خانم جمیلۀ حسن‌زاده، معاون محترم گروه زبان‌ها و گویش‌های ایرانی فرهنگستان، ترتیب دادیم که در ادامه تقدیم علاقه‌مندان می‌شود.
لطفاً دربارۀ طرح «تدوین گنجینۀ گویش‌های ایرانی» و سابقۀ آن و آنچه تا کنون انجام پذیرفته است توضیح مختصری بدهید.
    ــ طرح «تدوین گنجینۀ گویش‌های ایرانی» یکی از طرح‌های گروه زبان‌ها و گویش‌های ایرانی در فرهنگستان زبان و ادب فارسی است که در سال 1389 به تصویب رسید. این طرح درواقع ادامۀ کاری است که آقای عبدالنبی سلامی از سال 1383 تحت عنوان «گنجینۀ گویش‌شناسی فارس» آغاز کرده بود. به‌منظور اجرای این طرح پرسش‌نامه‌ای فراهم آمد و در وبگاه فرهنگستان زبان و ادب فارسی با نام «راهنمای گردآوری گویش‌ها» قرار گرفت. این پرسش‌نامه الگوی گروه زبان‌ها و گویش‌های ایرانی برای گردآوری داده‌های گویشی است. هریک از مجلّدات گنجینۀ گویش‌های ایرانی حدود 2500 واژه، 100 جمله و یک متن کوتاه داستانی یا یک گفت‌وگو یا خاطره را شامل می‌شود. این داده‌های زبانی درواقع مواد خامی هستند که می‌توان آن‌ها را از جنبه‌های مختلف آوایی، صرفی، نحوی، واژگانی و معنایی بررسی کرد.
لطفاً در باب مجلد دوم گنجینۀ گویش‌های ایرانی ـ استان اصفهان و سابقۀ گردآوری مواد و اطلاعات آن توضیحی بفرمایید.
    ــ فعالیت‌های میدانی 9 گویش استان اصفهان (2)، تألیف دکتر حبیب برجیان، در سال 1383 انجام پذیرفت، اما انتشار آن به دلایل مختلفی، ازجمله مشکلات مالی فرهنگستان، سال‌ها به تعویق افتاد تا اینکه در سال 1393 ویرایش و صفحه‌آرایی آن به اتمام رسید و در سال 1394 امکان انتشار آن فراهم آمد. این کتاب شامل 9 گویش خویشاوند از استان اصفهان و آبادی‌های پیرامون آن است. این گویش‌ها که عموماً ولایتی خوانده می‌شوند، از خویشاوندان دور زبان فارسی و بازماندۀ زبان قدیم اصفهان هستند و جزئی از گروه بزرگ‌تری از زبان‌های ایرانی به شمار می‌روند. مؤلف در بخش کلیات، نحوۀ گردآوری اطلاعات را شرح داده‌ است.
در حوزۀ گویش‌های استان اصفهان آیا طرح دیگری نیز برای مجلدات بعدی در دستور کار گروه زبان‌ها و گویش‌های ایرانی هست، و اگر هست چه کسانی مجری جمع‌آوری گویش‌های این استان شده‌اند؟
    ــ 9 گویش اطراف کاشان دفتر سوم گنجینۀ گویش‌های استان اصفهان را تشکیل می‌دهد که توسط آقای سیّد طیّب رزاقی گردآوری و تألیف شده و هم‌اکنون در حال آماده‌سازی برای چاپ است. 18 گویش دیگر هم از استان اصفهان در دست گردآوری و تألیف است که تألیف آن را آقای دکتر محمدمهدی اسماعیلی بر عهده دارند و دفترهای 4 و 5 از مجموعه‌گویش‌های استان اصفهان خواهند بود. لازم به ذکر است که دفتر اول اصفهان نیز تألیف ایشان و شامل 6 گویش این استان است. گویش‌های مربوط به منطقۀ خور و بیابانک نیز در دست گردآوری است که شامل 4 گویش خوری، ایراجی، گرگی و فَرویگی است و آقای لسان‌الحق طباطبائی پژوهشگر آن هستند. از این استان گویش‌هایی نیز به صورت منفرد در حال گردآوری و پژوهش است، مثل گویش هندوآبادی از شهرستان اردستان که آقای علیرضا خبّازیان عهده‌دار آن است.
وضعیت کلی طرح تدوین گویش‌های ایرانی چگونه است؟ آیا از وضعیت کنونی رضایت دارید؟
    ــ پس از فراخوان سال 1390 و دعوت گویش‌پژوهان برای همکاری با فرهنگستان در زمینۀ گردآوری گویش‌های محلّی و تکمیل پرسش‌نامۀ مربوط، بسیاری از علاقه‌مندان آمادگی خود را اعلام کردند. این افراد پس از دریافت راهنمایی‌های گروه برای نحوۀ گردآوری گویش‌ها نمونۀ کار خود را به گروه ارسال کردند و پس از تأیید آن به تکمیل پرسش‌نامه پرداختند. تا کنون چندین مجموعه از گویش‌های مناطق مختلف ایران برای گروه ارسال شده و مورد تأیید قرار گرفته‌ است و آمادۀ ویرایش هستند. تعدادی از این مجموعه‌ها نیز پس از ویرایش و اِعمال رسم‌الخط فرهنگستان در آن‌ها، طی چند سال اخیر، چاپ شده‌اند، ازجمله دفتر ششم و هفتم گویش‌های استان فارس، دفتر اول و دوم گویش‌های استان اصفهان، که کتاب آقای دکتر برجیان دفتر دوم این مجموعه به شمار می‌رود، و دفتر اول و دوم گویش‌های استان مازندران. دو مجلد دیگر شامل 9 گویش استان کرمانشاه و 9 گویش تاتی خلخال هم زیر چاپ هستند. متأسفانه به علت مشکلات مالی، طی چند سال گذشته، روند انتشار این مجموعه‌ها بسیار کند بوده است. این مشکلات بر سایر برنامه‌های گروه نیز تأثیر گذاشته، ازجمله اینکه همواره یکی از برنامه‌های مهم گروه که برگزاری کارگاه‌های آموزشی برای پژوهشگران این حوزه بوده، متأسفانه تا کنون امکان‌پذیر نشده است.
در مورد دیگر فعالیت‌های گروه زبان‌ها و گویش‌های ایرانی و اینکه هریک از آن‌ها در چه مرحله‌ای هستند توضیحی بفرمایید.
    ــ یکی دیگر از طرح‌های گروه تدوین واژه‌نامۀ موضوعی زبان‌های باستانی ایران است که تا کنون 2 دفتر از آن با موضوعات «بدن انسان و جانوران، نام‌های جانوران» و «گیاهان و اندام‌های گیاهی، خوردنی‌ها و نوشیدنی‌ها» منتشر شده و دفتر سوم با دو موضوع «مناصب و مشاغل، خانواده و اصطلاحات خویشاوندی» در مرحلۀ بازبینی نهایی است. دفتر چهارم نیز با دو موضوع «جهان مادی و پدیده‌های طبیعی، آرایش و پوشش» در مرحلۀ گردآوری اطلاعات است. انتشار ویژه‌نامۀ تخصصی زبان‌ها و گویش‌های ایرانی از دیگر فعالیت‌های گروه است که تا کنون 4 شماره از آن انتشار یافته و شمارۀ پنجم در دست آماده‌سازی است.
 

منبع: فرهنگستان زبان ادب فارسی