معرفت‌شناسی فضیلت

1393/1/31 ۱۰:۱۳

لیندا زاگزبسکی، معرفت‌شناس، فیلسوف دین و فیلسوف اخلاق معاصر آمریکایی و استاد فلسفه در دانشگاه اوکلاهاما، یکی از تاثیرگذارترین چهره‌های معرفت‌شناسی معاصر به حساب می‌آید. زاگزبسکی در سال 1996 کتابی با عنوان فضایل ذهن به رشته تحریر درآورد که مباحث بسیاری را برانگیخت. زاگزبسکی در این کتاب با الگوبرداری از نظریه‌های فضیلت‌محور در حوزه اخلاق، گونه‌ای از نظریه‌های معرفت‌شناختی را پایه‌ریزی کرد که امروزه با عنوان معرفت‌شناسی فضیلت‌محور شناخته می‌شود. او در این کتاب با مطرح‌ساختن معضلی به نام معضل ارزش، به نقد نظریه‌های اعتمادگرا پرداخت تا راه را برای طرح نظریه فضیلت‌محور خود هموار سازد. به‌طور کلی نظریه‌های اعتمادگرا نظریاتی هستند که در آنها معرفت به باور صادقی تعریف می‌شود که فرآورده قوای باورساز قابل اعتماد است.

نگاهی به کتاب «معرفت‌شناسی»

رضا باقری/ لیندا زاگزبسکی، معرفت‌شناس، فیلسوف دین و فیلسوف اخلاق معاصر آمریکایی و استاد فلسفه در دانشگاه اوکلاهاما، یکی از تاثیرگذارترین چهره‌های معرفت‌شناسی معاصر به حساب می‌آید. زاگزبسکی در سال 1996 کتابی با عنوان فضایل ذهن به رشته تحریر درآورد که مباحث بسیاری را برانگیخت. زاگزبسکی در این کتاب با الگوبرداری از نظریه‌های فضیلت‌محور در حوزه اخلاق، گونه‌ای از نظریه‌های معرفت‌شناختی را پایه‌ریزی کرد که امروزه با عنوان معرفت‌شناسی فضیلت‌محور شناخته می‌شود. او در این کتاب با مطرح‌ساختن معضلی به نام معضل ارزش، به نقد نظریه‌های اعتمادگرا پرداخت تا راه را برای طرح نظریه فضیلت‌محور خود هموار سازد. به‌طور کلی نظریه‌های اعتمادگرا نظریاتی هستند که در آنها معرفت به باور صادقی تعریف می‌شود که فرآورده قوای باورساز قابل اعتماد است.
زاگزبسکی که معتقد است معرفت به مراتب از باور صادق صرف ارزشمندتر است، اعتماد‌پذیری را نظریه‌ای ناکام در تبیین ارزش معرفت معرفی می‌کند. به عقیده وی اعتمادپذیربودن منبع مولد یک باور، تفاوت ارزش معرفت و باور صادق صرف را توضیح نمی‌دهد، چراکه اعتمادپذیربودن فی‌نفسه، نه ارزش است و نه ضدارزش. یک دستگاه اسپرسوساز اعتمادپذیر، دستگاه خوبی است چراکه اسپرسوی خوبی دم می‌کند. همچنین شیر آب اعتمادپذیری که چکه می‌کند شیر آب خوبی نیست چراکه چکه‌کردن آب خوب نیست. درواقع این خوبی فرآورده‌هاست که موجب خوب‌شدن اعتمادپذیری منبع مولد آن می‌شود و اعتمادپذیربودن منبع، ارزش بیشتری به فرآورده نمی‌بخشد. مایع داخل فنجان در پرتو این واقعیت که فرآورده یک دستگاه اسپرسوسازِ اعتمادپذیر است بهتر نخواهد شد. اگر اسپرسوی حاصل طعم خوبی داشته باشد آن وقت تفاوتی ندارد که دستگاه اسپرسوساز تولیدکننده آن اعتمادپذیر بوده باشد یا خیر.
به عقیده زاگزبسکی با فرض اینکه موفق شویم به غیر از اعتمادپذیری و هادی صدق‌بودن، ارزش دیگری را در منبع مولد یک باور صادق شناسایی کنیم، تا وقتی که معرفت را فرآورده خارجی آن منبع بدانیم، این راه نیز برای حل‌وفصل معضل ارزش کافی نخواهد بود. یک فنجان قهوه اسپرسو به سبب این واقعیت که ‌دستگاهی که آن را تولید می‌کند دستگاه با ارزشی است خوب‌تر از آنچه هست نخواهد شد، حتی هنگامی که ارزش دستگاه از ارزش اسپرسوی خوش‌طعم مستقل باشد. در نتیجه این واقعیت که آن دستگاه به شایستگی کار می‌کند یا از جهت دیگری دستگاه با ارزشی است برای توضیح این مساله کافی نیست که چرا فرآورده دستگاه بهتر از وقتی است که فرآورده دستگاه اعتمادناپذیرتری بود.  زاگزبسکی معتقد است مادامی که از الگوی دستگاه-فرآورده در نظریات معرفت‌شناختی استفاده ‌می‌شود، معضل ارزش به‌جای خود باقی است. راهکار زاگزبسکی برای برون‌رفت از این معضل، استفاده از الگوی عامل/عمل است.
به عقیده وی اگر ما باور را گونه‌ای فعل درنظر‌ گیریم آنگاه یک باور می‌تواند ویژگی‌های ارزشی خود را از ویژگی‌های فاعل یا عامل کسب نماید. درواقع زاگزبسکی از طریق‌ این قاعده سعی در دخالت‌دادن ویژگی‌هایی از فاعل را دارد که بر ارزش افعال تاثیرگذارند. یکی از مهم‌ترین‌ ویژگی‌هایی که به اعمال ارزش و اعتبار بخشیده یا آن را بی‌ارزش می‌سازد، انگیزه فاعل یا عامل فعل است. زاگزبسکی معتقد است همان‌گونه که انگیزه‌ها در داوری‌های ما از افعال نقش مهمی ‌را ‌ایفا می‌کنند، انگیزه افراد نیز بر داوری‌های ما پیرامون باورهایشان تاثیرگذار است. زاگزبسکی، عشق به حقیقت را مبنایی‌ترین انگیزه‌ای می‌داند که سبب ارزشمندشدن معرفت می‌شود.  لازم به ذکر است که در نظریه‌ زاگزبسکی فضایل دارای یک جزء انگیزشی و یک جزء وثاقت‌بخش هستند. بنابراین هنگامی که او قصد تبیین ارزش معرفت را با ارجاع به انگیزه‌های شخص دارد، در مرتبه‌ای بالاتر از این فضایل هستند که به معرفت ارزش مضاعفی می‌بخشند. بر همین اساس زاگزبسکی معرفت را حالتی از باور می‌داند که حاصل عمل مبتنی بر فضیلت فکری است.
زاگزبسکی در سال 2008 در کتابی با عنوان «On Epistemology» گزارشی از دیدگاه‌های معرفت‌شناسانه خود را ارایه داد. این کتاب با عنوان «معرفت‌شناسی» و به همت کاوه بهبهانی ترجمه و توسط نشر نی در روزهای پایانی سال 92 منتشر شد. این کتاب اولین کتابی است که از لیندا زاگزبسکی به فارسی ترجمه شده است. کتاب حاضر مشتمل بر شش فصل با عناوین «ارزش معرفتی و آنچه برای ما اهمیت دارد»، «شکاکیت و چند پاسخ امروزین به آن»، «ذهن و جهان: پاسخ متافیزیکی و پاسخ معناشناختی»، «اعتماد و فضیلت‌های فکری»، «معرفت چیست؟» و «خوبی معرفتی و زندگی خوب» است. همچنین مترجم، مقاله‌ کوتاهی که زاگزبسکی در بیان دیدگاه‌های معرفت‌شناسانه خود نوشته است را با عنوان موخره به کتاب افزوده است. این کتاب علاوه بر اینکه خواننده را با نظریات یکی از بزرگ‌ترین معرفت‌شناسان معاصر آشنا می‌کند، می‌تواند به‌عنوان متنی درسی برای دانشجویان فلسفه نیز مورد استفاده قرار گیرد.

شرق