تاریخ شفاهی ؛ شیوه ای به منظور حفظ و ترویج فرهنگ ایثار و شهادت / دکتر کیانوش کیانی هفت لنگ

1392/12/14 ۱۲:۴۵

الف: روشن است که استعدادها ، ظرفیت ها ، توانائیها و ارزش های مردم مختلف است ، همانطوری که ارزش های معادن طلا و نقره با یکدیگر متفاوت است و همانگونه که برای کشف استخراج و پیدا کردن معادن نیاز به تلاش و جستجو ست، برای کشف ویژگیهای معنوی و ارزش های انسانی هم باید تلاش و کوشش نمود.بطور کلی انسان دارای دو دسته ارزش های فطری و ذاتی و ارزش های اکتسابی بر اساس آفرینش ها و تجربیات است . همچنانکه استعدادهای فکری و ذهنی انسان ها متفاوت است، زمینه های آموزشی و پرورشی و سرمایه های فکری و تجربی آنها نیز متفاوت است و برای کشف و استخراج این سرمایه های ارزشمند مادی و معنوی نیاز به علم و ابزار متناسب داریم .

بسم الله الرحمن الرحیم
الناس معادن، کمعادن ذهب والفضه(امام جعفر صادق ع)
"مردم  معدنند ، همانند معادن طلا و نقره "
الف: روشن است که استعدادها ، ظرفیت ها ، توانائیها و ارزش های مردم مختلف است ، همانطوری که ارزش های معادن طلا و نقره با یکدیگر متفاوت است و همانگونه که برای کشف استخراج و پیدا کردن معادن نیاز به تلاش و جستجو ست، برای کشف ویژگیهای معنوی و ارزش های انسانی هم باید تلاش و کوشش نمود.بطور کلی انسان دارای دو دسته ارزش  های فطری و ذاتی  و ارزش های اکتسابی بر اساس آفرینش ها و تجربیات است . همچنانکه استعدادهای فکری و ذهنی انسان ها متفاوت است، زمینه های آموزشی و پرورشی و سرمایه های فکری و تجربی آنها نیز متفاوت است  و برای کشف و استخراج این سرمایه های ارزشمند مادی و معنوی نیاز به علم و ابزار متناسب داریم .
یکی از فواید " علم تاریخ شفاهی" جستجو برای اکتشاف همین رازها و رمزها، آگاهی ها و تجربیات اقشار گوناگون جامعه به مثابه سرمایه های ارزشمند فردی و  اجتماعی است.
" پرسشگر" نظیر معدنیاب و معدنکار، وظیفه اش رفتن به زوایا و لایه های پنهان زندگی ، سرگذشت ، خاطرات و آگاهی ها و دانش " راوی "  از وقایع  و حوادث است تا بتواند به گوهرهای وجودی و دانش و تجربه او دست یابد و آن را از عمق وجودش بکاود و ثبت و ضبط نماید و سرانجام باطی فرایند متن نویسی و ویراستاری  آن را مکتوب نماید و به شیوه های گوناگون متنی و مدرن  آن را در اختیار پژوهشگران حوزه های علوم گوناگون قرار دهد تا به " اطلاعات" تبدیل شوند و پژوهشگران بتوانند از آن بهره برداری نمایند. همان کاری که معدنگاو با کاوش در معادن  انجام می دهد و با زحمت فراوان الماسی می یابد و آن را به دست تراشکار ماهری میسپارد تا از آن  گردنبند و دستبند و ده ها قطعه زیبای دیگر بسازد ، به رونق بازار بیفزاید و جشم هر بیننده ای را خیره نماید. هر چند که اطلاعات حاصل از علم تاریخ شفاهی بسیار ارزشمند تر از الماس و گوهر و نظایر آن است زیرا حاصل عمر یک انسان با همه علم و دانش ، بینش و ارزش و تجربیات او بشمار می روند. این اطلاعات در حوزه های " ارزشی " نظیر " دفاع مقدس " به " ایثار" و " شهادت" باز هم گرانقدرتر و ارزشمند تر می شوند تا جائیکه " ماهیتی مقدس" می یابند.  
ب- از مدت ها پیش و به کمک انواع فن آوری ها ، دیگر گفته ها را باد نمی برد ...     و گفته ها هم باقی می مانند...  
عقل و درایت ملتها که درباره شهرت آن بسیار مبالغه شده ، بار دیگر به خطا رفته است و این خطا حتی در همین حکم کلی نیز که می خواسته است نمایانگر حزم و احتیاط چنین عقل و درایتی باشد دیده می شود.
دیگر، نقل و قول های شفاهی به هوا نمی روند ، آنها نیز  همچون اسناد مکتوب ، باقی می مانند و متقاعد کننده تراز آنها حیات گذشته را روشن می کنند و مورخی را که سخت در اندیشه گردآوری و مطالعه تمامی داده های عصری است که بازسازی خصوصیات کلی وویژگی های خاص آن ، آرزوی اوست ناگزیر می سازند تا از این گونه اسناد سود جویند....
از نظر  زمان  استفاده از این منبع باید گفت که پژوهش مورخ تا سال 1877 تنها در اسناد غیر صوتی خلاصه می شده است و این همان سالی است که نامه سر به مهر شارل کرس Chales cros( 1888-1824) شاعر و مخترع فرانسوی ،  که وی در نامه سر به مهری که در سال 1877 به آکادمی علوم فرستاد از طرح دستگاهی به نام پالئوفن نام برد که می توان آن را شکل اولیه فنو گراف دانست ، به عنوان سند شناسایی تمام فنون ثبت و تکثیر صدا شهرت یافته است.به درستی گفته شد:
از این پس تحقیقات تاریخی به علت شمار، اهمیت ، کیفیت و اصالت شواهد صوتی و تصویری که پابپای تکنیکهای آن پیوسته در حال تحول است.، شکل پیچیده ترو ملموس تری می یابند.
ج-  بهره گیری از گفته ها و شنیده ها در تدوین اطلاعات تاریخی در کشورمان دارای سابقه ای کهن و دیرین دارد، اما به شکل مدرن و جدید آن و تحت نام تار یخ شفاهی ، پس از پیدایش ماشین سخنگو یا ضبط صوت شکل گرفت و پرو بال یافت و امروزه به مثابهء  یک شاخه علمی شناخته شده و به عنوان علمی میان رشته ای و به عنوان مکمل تاریخ کتبی و سایر حوزه های پژوهشی قابل اعتنا شده است.
 اجرای پروژه تاریخ شفاهی ایران توسط دانشگاه هاروارد که از سال 1360 شروع شد و پس از 6 سال با بودجه 600 هزار دلار با بیش از 900 ساعت مصاحبه با 150 نفر از رجال و شخصیت ها و دست اندرکاران رژیم پهلوی و با هدف تبرئه آنان و تحریف تاریخ صورت گرفت، هشداری بود تا موسسات داخلی به خود آیند و با تقویت موقعیت تاریخ شفاهی ، تلاش نمایند تا دشمنان انقلاب نتوانند با دروغ و تزویر به تحریف این قطعه طلایی از تاریخ کشورمان بپردازند . هر چند به نظر می رسد که متاسفانه تاکنون در زمینه پردآوری تاریخ شفاهی ایثارگران آنچنان که باید و شاید تلاش جدی صورت نپذیرفته است و بسیاری از جانبازان و ایثارگران ، طی سالهای گذشته ، جامه شهادت بر تن کرده اند و دنیایی از گفته و شنیده ها را با خود به جهانی دیگر برده اند.
از آنجائیکه کشورمان در چهار راه حوادث قرار دارد و چشم طمع قدرت های بزرگ همواره به موقعیت ژئواستراتژیکی ، ژئوپلتیکی ، ژئواکونومیکی و ژئوکالچرال ایران دوخته شده است و آنان آنی را از فتنه گری علیه دین و دنیای ما فرو گذار نکرده و در آینده نیز نخواهند کرد ، راهی جز تقویت و ترویج فرهنگ ایثار و شهادت در مقابله با این زیاده خواهی ، زورگویی ها ، توطئه ها و دسایس وجود دارد؟
از سوی دیگر گسترش و تعمیق ارزش های اسلامی – انسانی در جهان نیز با همین رویکرد امکانپذیر است.
شایسته است بنیاد با اجرای طرح تاریخ شفاهی ایثارگران ، بطور گسترده و همه جانبه در این مسیر گام بردارد و تلاش جدی و موثر صورت دهد تا با سرعت مناسب و بطور کاملا" تخصصی و حرفه ای به گردآوری، پردازش و اشاعه اطلاعات در جهت تقویت و اشاعه فرهنگ ایثار و شهادت بپردازد.
د- هدف از اجرای این طرح ، گردآوری خاطرات و سرگذشت ها و وقایع و حوادث و اتفاقات و اسناد شفاهی به عنوان مکمل اسناد کتبی شهداء ، جانبازان ، آزادگان و بطور کلی ایثارگران ، خانواده ها ، بستگان ، آشنایان و دوستان آنان است.
ثبت و ضبط تاریخ شفاهی ایثارگران ، به عنوان حافظان و نگاهبانان ارزش های دینی، مذهبی ، معنوی و اقتصادی و دفاع از مرزهای عقیدتی – فرهنگی و جغرافیایی کشور، تلاش در جهت شناختن و شناساندن شخصیت والا و ارجمند شهداء ، جانبازان ، آزادگان و ایثارگران و خانواده های آنان به همگان و تشویق و ترغیب به ادامه راه آنان و ارائه الگوی شایسته به جوانان کشور است .
طرح تاریخ شفاهی ایثارگران ، می تواند منجر به ثبت و ضبط اطلاعات دیداری و شنیداری ارزشمندی با رویکردی هدفدار در زمینهء گردآوری اسناد شفاهی تاریخ انقلاب اسلامی و دفاع مقدس و ترمیم خلاء ها و حلقه های مفقوده اسناد کتبی و نهایتا" ترویج فرهنگ ایثار و شهادت گردد.
دستیابی به چنین هدفی موجب خواهد شد تا پژوهشگران در حوزه های گوناگون علمی از جمله دین ، اخلاق ، فلسفه ، تاریخ ، علوم سیاسی ، جامعه شناسی ، انسان شناسی، اقتصاد، جغرافیا، ادبیات و هنر و روزنامه نگاری ، سینما ، رادیو و تلویزیون بتوانند از نتایج و یافته ها ی آنان بهره برداری نمایند.

* مشاور عالی و مدیر پروژه تاریخ شفاهی مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی