ارژنگی

ارژنگی \aržangī\، فرهـاد (1317-1340 ش/ 1938- 1961 م)، نقاش، نوازندۀ تار و آهنگ‌ساز.
فرهاد ارژنگی در تهران در خانواده‎ای اصالتاً تبریزی و اهل هنر زاده شد. هنرهایی همچون نگارگری، خوش‌نویسی، پیکرتراشی، طراحی، نقوش قالی، شعر، نویسندگی، موسیقی و بازیگری در خاندان وی از نسلی به نسل دیگر سینه‌به‌سینه انتقال یافته است. پدرش سام ارژنگی از چهره‎های برجسته و ماندگار هنر نقاشی و مینیاتور در تاریخ معاصر ایران به شمار می‎رود. میر حیدر نیای بزرگ خاندان ارژنگی از هنرمندان خوش‌نویس سدۀ 9 ق/ 15 م، و معاصر امیر تیمورگورکانی بود. آقا میرک کوچک‌ترین پسر میر حیدر از نقاشان بزرگ عهد صفوی به شمار می‎آید و ابراهیم ‎میر از جملۀ نخستین نقاشان ایرانی در روزگار قاجار است که شیوۀ نقاشی اروپایی را فراگرفت. از دیگر افراد هنرمند این خاندان می‎توان به اختر مصور و استاد حسین میرمصور ارژنگی اشاره کرد («نگاهی ... »، بش‍‌ ).

 فرهاد ارژنگی در چنین محیط خانوادگی پرورش یافت و از همان کودکی به موسیقی علاقه‎مند شد و استعداد منحصربه‌فرد وی در این زمینه باعث شد تا پدرش، برخلاف میل باطنی، زمینۀ رشد صحیح او را فراهم آورد. فرهاد اصول آغازین موسیقی را نزد عموی خویش فراگرفت و در هفت سالگی نوازندگی تار را از استاد علی‎اکبر شهنازی آموخت. هم‌زمـان از محضر استاد شکرالله حجازی که با ردیفها و گوشه‎های موسیقی سنتی ایران کاملاً آشنا بود، نیز بهره برد. پس از پایان تحصیلات دورۀ ابتدایی در دبستان ابن‎یمین، به دبیرستان دارالفنون راه یافت و سرپرستی ارکستر این دبیرستان را عهده‎دار شد و در این مدت افزون‌بر موسیقی، در رشته‎های شعر و نقاشی نیز پیشرفت کرد. پس از آن به تحصیل در رشتۀ شیمی در دانشگاه تهران ادامه داد و مسئول برنامه‎های هنری و موسیقی دانشگاه شد.
فرهاد ارژنگی در تمام طول زندگی کوتاهش علاقۀ وافر به موسیقی را در کنار درس‌خواندن حفظ کرد. در 1335 ش، در 18سالگی، با خالی‌شدن کرسی استاد موسى خان معروفی در هنرستان موسیقی ملی، در آزمونی دشوار از دیگر رقیبان خود پیشی گرفت و به‌عنوان جوان‎ترین استاد در کلاسهای تار هنرستان عالی موسیقی مشغول به کـار شد و پس از آن به درخواست ادارۀ هنرهای زیبا در تلویزیون برنامه اجرا کرد. وی هم‌زمان با تحصیل در رشتۀ شیمی، به ساختن آهنگ نیز می‎پرداخت و دستگاههای ایرانی را به نت درمی‎آورد.
همکاری ارژنگی با ادارۀ کل هنرهای زیبا 3 سال به طول انجامید و در این مدت به‌همراه گروه هنرمندان آن اداره، رهسپار کشورهای ترکیه، افغانستان و پاکستان شد و در شهرهای استانبول، پیشاور، راولپندی، آنکارا، کابل، کراچی و لاهور برنامه اجرا کرد. از اقدامات مهم وی آوردن ساز «رباب» از افغانستان به ایران است ( ایران بوم، بش‍‌ ).
ارژنگی میان سالهای 1337-1340 ش، ردیفهای سنتی تار (روایت میرزا حسینقلی و روایت شهنازی) را که طی سالیان دراز نزد استادش علی‎اکبر شهنازی آموخته بود، با راهنمایی و زیرنظر وی نت‎نویسی کرد؛ برخلاف بسیاری از ساخته‎های او که مفقود شده‎اند، این نتها محفوظ مانده‎اند. وی همچنین عضو ثابت گروه فرامرز پایور بود و با نوازندگانی همچون هوشنگ ظریف، عماد رام و ربیع‎الله بدیعی همکاری داشت (همان). فرهاد ارژنگی با قابلیتهای بسیاری که در نواختن تار و به‌ویژه در شناخت دقیق ردیف علی‎اکبر شهنازی داشت، از پیش‌گامان ردیف شهنازی از «نسل میانی» به شمار می‎رود؛ نسل پیشین شامل افرادی مانند محمد عذاری، حبیب‎الله صالحی و نصرالله زرین‎پنجه بود که در سالهای 1298- 1318 ش، آموزش دیده بودند و از نسل آخر می‎توان از محمدرضا لطفی، داریوش طلایی، داریوش پیرنیاکان، عطاءالله جنگوک و حسین علیزاده نام برد. هنر تارنوازی وی در تنها سند تصویری که ادارۀ هنرهای زیبا در سالهای 1338- 1340 ش برداشته شده، کاملاً مشهود است.
ابتکار و خلاقیت این هنرمند توانا تا به امروز از نظرها پوشیده مانده است. شناخت او محدود به چند ضبط رادیویی و شماری ضبط خصوصی از تک‌نوازیها و هم‌نوازیهایش به‌همراه داریوش صفوت است.
از آثار ارژنگی افزون‌بر ساختن 22 آهنگ که حاصل مطالعه و تحقیق وی بود، می‎توان به کتابهای دورۀ کلاسیک در ایران (از مکتب آقا‌حسینقلی)، دورۀ ردیف عالی (ساختۀ استاد شهنازی) و سازشناسی و موسیقی در خاور زمین اشاره کرد. بسیاری از ساخته‎های فرهاد ارژنگی با مرگ ناگهانی و مشکوک وی که علت آن بر هیچ‌کس معلوم نشد، ناتمـام مـانده اسـت (نک‍ : ارژنگی، 3-44؛ نصیری‎فر، 1/ 177-191؛ امرداد، بش‍‌ ).

مآخذ

ارژنگی،هما، زندگی بیست‌و‌دوسالۀ فرهاد ارژنگی، تهران، 1340 ش؛ امرداد (مل‍‌ )؛ ایران‌بوم (مل‍‌ )؛ نصیری‎فر، حبیب‎الله، سیمای هنرمندان ایران، تهران، 1374 ش؛ «نگاهی در زندگی و آثار استاد رسام»، ارژنگی (مل‍‌ )؛ نیز:

Amordad, www. amordad. net (acc. Jun. 9, 2015); Arzhangi, www.arzhangi.blogfa.com (acc. Jun. 9, 2015); Iranboom, www. iranboom. ir (acc. Jun. 9, 2015). 

فهیمه خسروی آدینه‌وند