اردکانی

اردکانی \ardakānī\، ملا محمدتقی، عالم دینی، فقیه، مجتهد، مدرس مدرسۀ خان مروی و از مراجع بزرگ یزد.
ملا محمدتقی فرزند شیخ ابوطالب یزدی بود و پس از فراگیری مقدمات، مدارج عالی اجتهاد را نزد شهید ثالث و حجت‌الاسلام سید محمدباقر رشتی اصفهانی سپری کرد (آقابزرگ، 1/ 207؛ شریف، 3/ 66؛ مدرس، 1/ 59). حکمت و فلسفه را نزد آخوند ملا آقا حکمی و میرزا عبدالوهاب برغانی فراگرفت و با عرفان در محضر ملا علی برغانی آشنا شد. وی از استادش، حجت‌الاسلام رشتی اصفهانی و نیز از سید محمدباقر بیدآبادی اجازۀ روایت دریافت کرد. ملا محمدتقی پس از نایل‌شدن به مقام اجتهاد، در محلۀ فهادان یزد سکنا گزید و به کار قضاوت، صدور فتوا و تدریس پرداخت. او در ماجرای شیخیه در کنار استاد خود شهید ثالث بود که با پیروان این فرقه در یزد مخالفت می‌کرد (مدرسی، 1/ 83).
به نوشتۀ اعتماد‌السلطنه (ص 196)، هنگامی که حاج میرزا آقاسی غالب علمای ایران را با احترام به تهران حرکت داد، ملا محمدتقی نیز به تهران آمد و تولیت مدرسۀ خان مروی به او واگذار شد؛ اما بنا به روایتی دیگر، او به اتهامی که بر ما معلوم نیست، تحت تعقیب قرار داشت و از‌این‌رو به خانۀ سید محمدباقر بیدآبادی در اصفهان پناه برد و به دستور محمد شاه، او را به تهران آوردند (معلم، 5/ 1865) و محکوم به حبس کردند. او در ایام زندان، تألیفاتی نیز به رشتۀ تحریر درآورد (آقابزرگ، همانجا)؛ از ‌جملۀ این آثار کتاب لئالی در مسائل کلامی و فلسفی به شیوۀ اخباری است که مؤلف در مقدمۀ آن، به زندانی‌شدن بی‌سبب خود در تهران اشاره می‌کند (نک‍ : مرکزی، 3/ 1697)؛ کتاب دیگر افاضات در اصول و فقه است که مؤلف نگارش آن را در زندان آغاز کرده، سپس بخشهایی از کتاب را پس از آزادی از زندان، در گفت‌و‌گو با دانشمندان، و بخشهایی را پس از تدریس مباحث و نیز در پاسخ به پرسشهای شاگردان و دیگران تکمیل کرده است (همان، 3/ 1698).
در اوایل سلطنت ناصرالدین شاه، ملا محمدتقی به دستور امیرکبیر از زندان آزاد شد و ریاست و تدریس مدرسۀ خان مروی تهران به او واگذار شد (قمی، 2/ 21؛ شریف‌، همانجا؛ مدرسی، 1/ 84).
برادرزاده‌اش، شیخ محمدحسین فاضل اردکانی از فقهای بزرگ عصر ناصری از شاگردان او ست که در آثارش از او روایت کرده است (همو، 1/ 83).
از دیگر آثار اردکانی است: رساله در صلح، به فارسی که آن را در 1259 ق تألیف کرد؛ رسالۀ تقلید؛ رسالۀ حجیة المظنة؛ الجواهر الزواهر فی احکام المبانی؛ و ایضاح السرائر، در مباحث الفاظ (آقابزرگ، همانجا؛ مرکزی، 3/ 1696-1697).
از وی دو فرزند به نامهای آقا محمد و شیخ محمدتقی، که هر دو از عالمان دینی بودند، به یادگار ماند؛ سرانجام ملا محمدتقی در 1267 یا 1268 ق/ 1851 یا 1852 م (آقابزرگ، 1/ 206؛ مدرسی، همانجا) در تهران درگذشت (اعتماد‌السلطنه، همانجا؛ قس: شریف، همانجا، که درگذشت او را در 1257 ق ذکر کرده است).

مآخذ

آقابزرگ، طبقات اعلام الشیعة، مشهد، 1404 ق؛ اعتماد‌السلطنه، محمدحسن، المآثر و الآثار (چهل سال تاریخ ایران، ج 1)، به کوشش ایرج افشار، تهران، 1374 ق؛ شریف رازی، محمد، گنجینۀ دانشمندان، تهران، 1352 ش؛ قمی، عباس، الکنى و الالقاب، نجف، 1389 ق؛ مدرس، محمدعلی، ریحانة الادب، تبریز، 1335 ش؛ مدرسی، محمدکاظم، مفاخر یزد، به کوشش محمد کاظمینی، یزد، 1382 ش؛ مرکزی، خطی؛ معلم حبیب‌آبادی، محمدعلی، مکارم الآثار، اصفهان، 1337 ش.

مینا احمدیان