ارتش، چاپخانه

ارتش، چاپخانه \čāp-xāne-ye arteš\، امروزه: چاپخانۀ ارتش جمهوری اسلامی ایران (چاجا). 
این چاپخانه گویا پیش از انقلاب مشروطه (1324 ق/ 1906 م)، با نام مطبعۀ کل قشون ایران تأسیس، و پس از 1300 ش/ 1921 م، که نام قشون به ارتش تغییر داده شد، ابتدا مطبعۀ ارتش، و سپس چاپخانۀ ارتش، و چاپخانۀ ارتش شاهنشاهی ایران نام گرفت و پس از پیروزی انقلاب (1357 ش/ 1978 م)، به‌عنوان کنونی‌اش نام‌گذاری شد (پویافرد).
این چاپخانه در آغاز، برای تأمین نیازهای ارتش به چاپ و تکثیر مدارک نظامی تأسیس شد، اما به‌تدریج دامنۀ فعالیتهای آن گسترش یافت و کتاب، مجله و نقشه‌های فنی و دقیق در این چاپخانه طبع گردید. در دهۀ 1310 ش/ 1930 م، به تجهیزات جدید مجهز شد و در شمار بزرگ‌ترین و مجهزترین چاپخانه‌های زمان خود در ایران قرار گرفت. از دهۀ 1340 ش/ 1960 م به بعد، با ابزارهای جدیدتر تجهیز شد و در ردیف بزرگ‌ترین چاپخانه‌های خاورمیانه درآمد. از دهۀ 1370 ش/ 1990 م به این سو، به انواع دستگاههای رایانه‌ای و شیوه‌های تکثیر شبکه‌ای مجهز شد و اکنون گذشته از همۀ امکانات چاپی، از توان فنی چاپ الکترونیکی نیز برخوردار است (همو؛ نیز برای تـاریخچۀ چاپخـانه، نک‍ : میرزای گلپایگـانی، 303- 304).
چاپخانۀ ارتش، وابسته به ستاد مشترک ارتش و فرماندهی کل ارتش جمهوری اسلامی ایران است؛ نیروهای فنی خود را خود تربیت می‌کند و هم‌اکنون گذشته از کارهای چاپی ارتش، از واحدهای وابسته و مرتبط با ارتش جمهوری اسلامی ایران سفارشهای پیش‌چاپ، چاپ و صحافی می‌پذیرد (پویافرد).
محل چاپخانۀ ارتش نخست در خیابان ناصریه (ناصر خسرو کنونی) و نزدیک ساختمان شمس‌العماره بود و میان سالهای 1310-1312 ش، به خیابان سوم اسفند (سرگرد سخایی کنونی) در محل وزارت جنگ سابق انتقال یافت. در 1335 ش، در مجموعۀ ستاد بزرگ ارتشتاران سابق، نزدیک دانشگاه پدافند ملی، در جادۀ قدیم شمیران، خیابان قصر (شهید قدوسی کنونی) جای گرفت و بر اساس طرح گسترش چاپخانه با همکاری متخصصان آلمانی و شرکتهای ایرانی توسعه یافت (همو؛ میرزای گلپایگانی، 303). مدیران چاپخانۀ ارتش همیشه نظامی بوده‌اند و از پیروزی انقلاب به این سو، دو سرگرد، 5 سرهنگ، 3 سرتیپ و یک ناخدای نیروی دریایی مدیریت آن را به عهده داشته‌اند (پویافرد).
چاپخانۀ ارتش را می‌توان در ردۀ چاپخانه‌های تخصصی، و یکی از فنی‌ترین و مجهزترین چاپخانه‌های کنونی ایران طبقه‌بندی کرد. مهنامۀ ارتش که اکنون با عنوان صف منتشر می‌شود، و ماهنامه‌های بیمۀ بازنشستگی و کانون بازنشستگان از محصولات چاپی همین چاپخانه است.

مآخذ

پویافرد، حسن (رئیس وقت چاپخانۀ ارتش)، گفت‌وگو با مؤلف؛ میرزای گلپایگانی، حسین، تاریخ چاپ و چاپخانه در ایران، تهران، 1378 ش.

عبدالحسین آذرنگ (دانا)