ادیب

ادیب \adīb\، محمدحسین (1278-1363 ش/ 1899-1984 م)، پزشک، استاد و معاون دانشکدۀ پزشکی دانشگاه تهران، و پزشک قانونی دادگستری.
ادیب در تهران زاده شد. پدرش، خانبابا‌ خان ادیب‌الدوله، ناظم مدرسۀ دارالفنون بود. محمدحسین تحصیلات ابتدایی را در مدرسۀ علمیه، و تحصیلات متوسطه را در دارالفنون به پایان رساند. او نخست در مدرسۀ عالی حقوق به تحصیل در رشتۀ حقوق پرداخت و مدرک لیسانس (کارشناسی) را دریافت کرد، سپس در رشتۀ طب به تحصیل پرداخت، و در 1305 ش با رتبۀ نخست موفق به کسب دانشنامۀ دکتری شد (عزیزی، 1/ 88؛ دانشنامه ... ). در آن زمان، دکتر حسین بهرامی، رئیس صحیۀ (بهداری) کشور ــ که برای مبـارزه بـا مالاریـا، سـل و بیمـاریهـای مقـاربتی مـی‌کوشیـد ــ شمـاری از دانش‌آموختگان پزشکی را برای شناخت بیماری مالاریا به ایتالیا فرستاد که ادیب نیز جزو این دانشجویان بود (روستایی، 2/ 32-33؛ عزیزی، 1/ 89). 
ادیب در 1308 ش، برای تکمیل تحصیلات به فرانسه رفت (روستایی، 1/ مقدمه، 189) و با کسب رتبۀ نخست، دانشنامۀ دکتری خود را از دانشکدۀ پزشکی پاریس گرفت. او در رشته‌های دیگری مانند جراحی عمومی و خصوصی، میکرب‌شناسی، مامایی و آندوسکوپی نیز تحصیل کرد و موفق به کسب گواهی‌نامه در این رشته‌ها شد (دانشنامه؛ عزیزی، 1/ 88).
ادیب پس از بازگشت به ایران، در دانشکدۀ پزشکی دانشگاه تهران به تدریس مشغول شد (دانشنامه)، و در 1318 ش به معاونت این دانشکده منصوب گردید (روستایی، 1/ مقدمه، 194). در همان سال، در هیئت وزیران، کمیسیونی جهت بررسی شرایط برای تأسیس دانشکدۀ پزشکی در مشهد تشکیل شد که ادیب نیز یکی از اعضای این کمیسیون بود. در مرداد 1319، ادیب و پروفسور اُبرلین، رئیس دانشکدۀ پزشکی دانشگاه تهران، به مشهد رفتند تا شرایط و امکانات آنجا را بررسی، و گزارشی دراین‌باره تهیه کنند. آنها در گزارششان پیشنهاد کردند که به‌جای دانشکدۀ پزشکی، که امکانات لازم برای تأسیس آن فراهم نبود، یک آموزشگاه پزشکی در مشه‍د دایر شود، که با آن موافقت شد (محبوبی، 315). 
در مهرماه 1319 ادیب در دانشکدۀ پزشکی دانشگاه تهران به استادی کرسی پزشکی قانونی گمارده شد. پس از درگذشت مصطفى حبیبی در 1327 ش، سرپرستی آزمایشگاه آسیب‌شناسی به ادیب محول شد (عزیزی، 1/ 89؛ محبوبی، 277- 278).
ادیبْ افزون‌بر سمتهای دانشگاهی، در دبیرستان دارالفنون به تدریس کالبدشناسی پرداخت و سمت پزشکی قانونی دادگستری را نیز بر‌عهده داشت. از جملۀ آثار او می‌توان به کتاب پزشکی قانونی (1328 ش) اشاره کرد (عزیزی، همانجا؛ دانشنامه). این کتاب که حاصل تجربه‌های عملی ادیب در پزشکی قانونی و تدریس او در دانشگاه بود، نخست به‌صورت جزوه در اختیار دانشجویان قرار می‌گرفت و پس از چند سال، به‌صورت کتاب منتشر شد (ادیب، مقدمه، بش‍‌ ).

مآخذ

ادیب، محمدحسین، پزشکی قانونی، تهران، 1328 ش؛ دانشنامۀ دانش‌گستر، به کوشش علی رامین و دیگران، تهران، 1389 ش؛ روستایی، محسن، تاریخ طب و طبابت در ایران (از عهد قاجار تا پایان عصر رضا شاه)، تهران، 1382 ش؛ عزیزی، محمدحسین، پزشکان در قلمرو فرهنگ و هنر، تهران، 1388 ش؛ محبوبی اردکانی، حسین، تاریخ تحول دانشگاه تهران و مؤسسات عالی آموزشی ایران در عصر پهلوی، تهران، 1350 ش.

امیر افشارنیا