اتابک

اتابک \atābak\، محله‌ای در جنوب شرقی شهر تهران. 
این محله با وسعتی درحدود 3/ 9 کمـ2، در نیمۀ شمالی منطقۀ 15 شهرداری تهران جای دارد و از شمال به خیابان خاوران، از جنوب به بزرگراه بعثت، از شرق به خیابان مسجد بنی‌هاشم، و از غرب به خیابان ذوالفقاری محدود است («محله ... »، بش‍‌ ؛ نقشه ... ). 
پیشینۀ ساخت‌و‌ساز در زمینهای این محله به سالهای نخستین دهۀ 1340 ش بازمی‌گردد. تا پیش از این تاریخ، این اراضی بایر بود و فقط قهوه‌خانه‌ای در آن وجود داشت که خودروهای عبوری‌ای که از تهران به گورستان مسگرآباد می‌رفتند، در آنجا توقف و استراحت می‌کردند. با گسترش کالبدی شهر تهران در دهۀ 1340 ش، ساخت‌و‌ساز در محدودۀ اراضی این محله، در حوالی بقعۀ امامزاده سیده ملک‌خاتون آغاز شد. درواقع می‌توان گفت هستۀ اولیۀ محلۀ اتابک در حوالی این بقعه شکل گرفت. به‌گفتۀ مطلعان محلی، نخستین کسانی که در این محله ساکن شدند، مردمانی از اهالی دروازه‌غار بودند. سپس گروههایی از آذربایجانیها که بیشتر آنها رابطۀ خویشاوندی با یکدیگر داشتند، در این محله سکونت اختیار کردند. بزرگ‌ترین طایفه از این گروه، غمیلوییها هستند. اعضای این طایفه میان خود، از انسجام قابل ملاحظه‌ای برخوردارند. اینان دارای هیئتهای خاص خود هستند و مراسم سوگواری ماههای محرم و صفر را به‌صورت اختصاصی و جدا از دیگران برگزار می‌کنند («تاریخچه ... »، بش‍‌ ).
محلۀ اتابک دارای بافتی فرسوده با کوچه‌هایی تنگ و خانه‌های کوچک و تراکم بالای جمعیتی است. از دیگر ویژگیهای این محله، وجود کارگاههای لوسترسازی و دفترسازی با تراکم بسیار در جای‌جای محله است. بیشتر فعالان در حرفۀ دفترسازی، از طایفۀ غمیلوییها هستند که نسل‌‌اندرنسل بدین کار اشتغال داشته‌اند.
از اوایل دهۀ 1380 ش، شهرداری تهران با هدف نوسازی بافت فرسودۀ محلۀ اتابک، تسهیلاتی تشویقی به‌منظور ایجاد انگیزه در سرمایه‌گذاران، ایجاد کرد. نوسازی در محلۀ اتابک در قالب طرحهای مشارکتی انجام می‌پذیرد؛ بدین‌گونه که پیمانکاران، چند ملک را که زیر 80 مـ2 مساحت دارند، یکپارچه کرده و مجتمعهـای مسکونی جدیدی در زمینهای با متراژ مناسب برپا می‌دارند و صاحبان املاک فرسوده نیز، در ازای واگذاری املاک خود، واحد یا واحدهای مسکونی نوساز دریافت می‌دارند.
محلۀ اتابک ازلحاظ دارابودن مراکز و اماکن خدماتی، تفریحی، فرهنگی و آموزشی امکانات چندانی ندارد. این محله در 1393 ش دارای 9 مسجد، 3 حسینیه، دو تکیه، یک درمانگاه شبانه‌روزی و یک آزمایشگاه متعلق به بخش خصوصی، شماری مراکز آموزشی دولتی از سطوح ابتدایی تا پایان دورۀ متوسطه، یک کتابخانۀ عمومی، یک خانۀ فرهنگی، یک مرکز مشاوره و درمان اعتیاد و 3 بوستان عمومی بوده است («محله»، بش‍‌ ).

مآخذ

«تـاریخچۀ محلـۀ اتـابک»، محلـۀ اتـابک (مل‍ )؛ نقشـۀ راهنمای منطقۀ 15 شهرداری تهران، گیتاشناسی، تهران، شم‍ 315؛ «محلۀ اتابک منطقۀ 15 شهرداری تهران»، فرهنگی (مل‍‌ )؛ نیز:

Atabak, www.atabak.mytehran.ir; Farhangi, www. farhangi.tehran.ir. 
محسن سلیمانی