ابراهیم بیک، کوچه

ابراهیم بیک، کوچه \kūče-ye ebrāhīm beyk\، کوچه‌ای واقع در مرز محله‌های بازار و سنگلج در تهران عصر ناصری. 
در «نقشۀ نجم‌الدوله» از دارالخلافه که در 1309 ق/ 1892 م، به چاپ رسیده، این کوچه در جنوب بقعۀ امامزاده سید ناصرالدین (سید نصرالدین) و شمال محلۀ دروازه‌‌نو جانمایی شده است. چنانچه در این نقشه دیده می‌شود، بقعۀ سید ‌نصرالدین از سوی جنوب، دو مسیر ورودی به موازات هم داشته است، که یکی از طریق کوچۀ ابراهیم بیک، و دیگری در غرب آن، از طریق کوچۀ ارامنه بود. این کوچه‌ها از جنوب به امتداد شرقی کوچۀ حمام معیرالممالک، و از شمال به محوطۀ حیاط بقعۀ امامزاده سید ‌نصرالدین منتهی می‌شدند (نک‍ : اطلس ... ، 85).
در «نقشۀ کرشیش» که در 1275 ق/ 1859 م، به چاپ رسیده است، کوچه‌های ابراهیم بیک و ارامنه، بدون ذکر نام و با ظاهری تقریباً شبیه به آنچه در «نقشۀ نجم‌الدوله» می‌بینیم، ترسیم شده‌اند (نک‍ : همان، 48)؛ حال‌آنکه در «نقشۀ برزین» از تهران که در اواخر سلطنت محمد شاه (1250-1264 ق/ 1834- 1848 م) ترسیم شده است، در جنوب بقعۀ امامزاده سید ‌نصرالدین (در نقشه با عنوان مسجد امامزاده نصر صدرالدین) تنها یک گذر بدون نام نشان داده شده، که با علامت راسته‌بازار مشخص شده است. با توجه به محل این راسته‌بازار، چنین استنباط می‌شود که این همان کوچه‌ای است که بعدها نام ابراهیم بیک را به خود گرفته است و بنابراین می‌توان گفت که کوچۀ ابراهیم بیک نسبت‌به کوچۀ ارامنه از دیرینگی بیشتری برخوردار بوده است.
همچون بسیاری از کوچه‌های تهران که نام خود را از روی شخصیتهای شناخته‌شدۀ ساکن در محله می‌گرفته‌اند، به نظر می‌رسد ابراهیم بیک نیز که نام کوچه منسوب به او ست، محمدابراهیم بیک، نایب محلۀ سنگلج در دورۀ ناصری (اعتمادالسلطنه، 1/ 556) بوده باشد که در این کوچه ساکن بوده است. 
در زمان اجرای طرح خیابان‌کشیهای جدید شهر تهران در دورۀ پهلوی اول، خیابانها و کوچه‌های شهر دستخوش تغییرات عمده‌ای شد و بافت بسیاری از مناطق را دگرگون کرد. احداث خیابان خیام در غرب کاخ گلستان که از خیابان سپه (امام خمینی کنونی) تا میدان محمدیه (اعدام) امتداد یافت، موجب شد تا کوچۀ ابراهیم بیک نیز به‌طورکامل تخریب گشته، و به بخشی از خیابان خیام بدل شود (نقشه ... ). 

مآخذ

اطلس تهران قدیم؛ اعتمادالسلطنه، محمدحسن، تاریخ منتظم ناصری، به کوشش محمداسماعیل رضوانی، تهران، 1367 ش؛ نقشۀ تهران.

علیرضا بنی‌جانی