آلیک

آلیک \ālīk\، نشریه‎ای سیاسی، اجتماعی، ادبی و هنریِ ارمنی‌زبان چاپ تهران و پرسابقه‎ترین روزنامۀ ایران پس از روزنامۀ اطلاعات. آلیک در زبان ارمنی به‌معنای موج است.
در اوایل سدۀ 14 ش/ 20 م، از یک‌سو، مهاجرت ارمنیان از دیگر نقاط ایران به‌سبب ناامنی به تهران شتاب گرفت و از سوی دیگر، پس از انقلاب بلشویکی و به‌دنبال آن، بروز جنگ داخلی در روسیه، مهاجران ارمنی از قفقاز به ایران پناه آوردند و بدین‌ترتیب، شمار ارمنیان مقیم تهران فزونی یافت. افزون‌بر اینها، مهاجرت گستردۀ ارمنیانی که از کشتارهای ترکان جوان در عثمانی در سالهای 1294-1302 ش/ 1915-1923 م، جان سالم به در برده، و به تهران آمده بودند، بر شمار ارمنیان تهران بیش از پیش افزود (نک‍ : آوانسیان، 7- 9)؛ ازاین‌رو، نیاز به تأسیس نهادها، سازمانها و نشریه‎هایی که به امور ارمنیان مقیم تهران بپردازد، بیش‌ازپیش ضروری می‎نمود. 
در آن سالها، روبِن درمیناسیان معروف به روبن پاشا، از چهره‎هـای فعـال سیاسی ـ اجتماعی ارمنی، که به‌طور موقت به ایران آمده بود و در تهران به سر می‎برد، در جلسه‎هایی که در باشگاه جوانان ارمنی تشکیل می‎شد، روشن‌فکران ارمنی تهران را به چاپ نشریه‎ای ارمنی‌زبان تشویق کرد، تا از این راه، ارمنیان دیگر کشورها با شرایط زندگی ارمنیان ایران و مسائل آنان آشنا شوند. در یکی از این جلسه‎ها، آرسن میکائیلیان، وکیل دعاوی و از فعالان باسابقۀ جنبش مشروطه‎خواهی مردم ایران، مأمور شد تا کارهای مقدماتی اخذ امتیازِ چاپ نشریه‎ای ارمنی‌زبان را از وزارت معارف پیگیری کند. 
سرانجام با پیگیریهای میکائیلیان، هفته‎نامۀ آلیک در اواخر سال 1309 ش/ اوایل 1931 م، با حداقل امکانات و بودجه‎ای حدود 600‘1 تومان، که به‌صورت کمکهای مردمی در باشگاه جوانان ارمنی گردآوری شده بود، تأسیس شد (همو، 14-15؛ «درباره ... »، بش‍‌ ). 
پایه‎گذاران آلیک اینها بودند: هاروتیون استپانیان، وارطان هوانسیان، هوسپ تادئوسیان، یقیشه ایشخانیان، استپان خانباییان و هامبارسوم گریگوریان. این گروه در سالهای نخستین انتشار آلیک، به‌ویژه در 5 سال نخست، کارهای اداری آن را بر عهده داشتند. نخستین صاحب‌امتیاز آلیک، وارطان هوانسیان به مدت 20 سال از 1309-1330 ش/ 1931-1951 م، عهده‎دار این مسئولیت بود و نخستین سردبیر آن، هوسپ تادئوسیان، حدود 5 سال (1931-1935 م/ 1310-1314 ش) در این سمت باقی بود (آوانسیان، 15، 17). 
در آغاز، آلیک به‌صورت هفتگی و هر نوبت در 000‘1 نسخه به چاپ می‎رسید (صدرهاشمی، 1/ 489). در ابتدا، قیمت تک‌فروشی آن یک قران، و حق اشتراک ماهیانۀ آن 3 قران برای داخل و 5 فرانک برای خارج از کشور بود. در اواخر دورۀ سردبیری هوسپ تادئوسیان، از دی‌ 1314/ ژانویۀ 1935، نشریۀ آلیک به‌صورت یک‌روز در ‌میان به چاپ رسید. در این دوره، که تا 11 دی‌ 1320 ش/ 31 دسامبر 1940 م، حدود 6 سال به طول انجامید، نشریۀ آلیک در 875 شماره در 4 صفحه، صبحهای یکشنبه، سه‎شنبه و پنجشنبه به چاپ می‎رسید و روزهای شنبه تعطیل بود؛ تا آنکه از دی 1320 ش/ ژانویۀ 1941 م، نشریۀ آلیک همه‌روزه صبحها به‌جز روزهای شنبه به چاپ رسید. این روال ادامه داشت، تا آنکه از اواسط شهریور 1339/ آغاز سپتامبر 1960، زمان انتشار روزنامه از صبح به عصر تغییر کرد و هفته‎ای 6 شماره از آن به‌جز روزهای تعطیل منتشر شد (آوانسیان، 16-17، 21، 24، 35). 
از آنجا که روزنامۀ آلیک تنها روزنامۀ ارمنی‌زبان ایران بوده، نقشی بنیادی در جامعۀ ارمنیان ایران داشته است؛ این روزنامه در طول فعالیت خود توانسته در هماهنگی و سازمان‎دهی امور فرهنگی و اجتماعی ارمنیان ایران موفق عمل کرده، آنان را با مسائل اجتماعی و فرهنگی خود آشنا کند. آلیک تا پیش از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی موضعی ضدکمونیستی داشت و از استقلال ارمنستان از شوروی حمایت می‎کرد («درباره»، بش‍‌ ). 
مؤسسۀ مطبوعاتی آلیک افزون‌بر روزنامۀ آلیک، از 1340 تا 1342 ش/ 1961 تا 1963 م ماهنامۀ آلیک را نیز در 36 شمارۀ پیاپی منتشر می‌کرد که شامل بخشهای ادبی، اجتماعی، تفسیر سیاسی، هنری، علمی و فکاهی بود. نورایر پاهلاوونی سردبیری این ماهنامه را بر عهده داشت. 
همچنین این مؤسسه از اواسط سال 1348 تا دی 1357 ش/ اواخر سال 1969 تا پایان سال 1978 م، مجلۀ آلیک جوانان را به چاپ می‎رساند. ژیرایر غریبیان از 1348 تا 1354 ش/ 1969 تا 1975 م، سردبیری این مجله را عهده‎دار بود و پس از او، نخست سایات بابومیان و سپس میشا هایراپتیان سردبیری مجله را بر عهده گرفتند (آوانسیان، همانجا، نیز 37- 38).
امروزه نشریۀ آلیک همه‌روزه به‌جز روزهای جمعه در 10 صفحه به‌صورت سیاه و سفید منتشر می‌شود. از اواخر تابستان 1390 ش/ 2011 م، چاپ ستون مقالات فارسی با محتوای سیاسی ـ اجتماعی، یک تا دو روز در هفته آغاز شد. امروزه مقالات فارسی در 4 صفحه به‌صورت ضمیمه در روزهای پنجشنبه به چاپ می‌رسد. 

مآخذ

آوانسیان، آرا، «تاریخ هشتادسالۀ آلیک، تنها روزنامۀ ارمنـی‌زبـان ایـران»، پیمـان، تهـران، 1390 ش، س 15، شم‍ ‍57؛ «دربـارۀ مـا»، آلیک (مل‍‌ )؛ صدرهـاشمی، محمد، تـاریخ جراید و مجلات ایران، اصفهان، 1364 ش؛ نیز:

Alikonline, www.alikonline.ir (acc. 16/ 7/ 1392). 
علی کرم‌همدانی