آقا میر محمدعلی کوچه

آقا میر محمدعلی، کوچه \kūče-ye āqā mīr mohammad-alī\، کوچه‌ای واقع در محلۀ بازار، در تهران عهد ناصری.
در «نقشۀ نجم‌الدوله» از دارالخلافۀ ناصری که در 1309 ق/ 1892 م، به چاپ رسیده، کوچۀ آقا میر محمدعلی در جنوب غربی محدودۀ محلۀ بازار جانمایی شده است. برای رسیدن به این کوچۀ فرعی که خود از کوچۀ فرعی دیگری انشعاب گرفته است، بایستی از بخش شمالی خیابان دروازه‌نو و علافخانه، کوچه‌ای را دنبال کنیم که از ضلع شمالی سراهای خالصه به‌طرف شرق امتداد دارد. اولین کوچه‌ای که در مسیر جانمایی شده، کوچۀ پشت کاروان‌سرا ست که از ضلع جنوبی این کوچه به‌سمت جنوب کشیده شده است. اندکی پس از کوچۀ پشت کاروان‌سرا در جانب شرق، کوچۀ آقا میر محمدعلی به‌سمت جنوب انشعاب می‌گیرد. کمی پایین‌تر، کوچه، با پیچ تندی به‌سمت شرق کشیده می‌شود و پس از آن در تقاطعی نامنظم، پایان می‌یابد. در ضلع شمالی این تقاطع، چند دکان خرده‌فروشی جانمایی شده است که اگر این دکانها را به‌طرف شمال دنبال کنیم، به کوچۀ شرقی ـ غربی‌ای می‌رسیم که کوچۀ آقـا میر محمدعلی از آن انشعاب گرفته است. اگر تقاطع را به‌طرف جنوب دنبال کنیم، به کوچۀ سرْقنات و محل سابق حصار شاه‌تهماسبی در جنوب برمی‌خوریم. در فاصلۀ اندکی از جانب شرقی کوچۀ آقا میر محمدعلی، کوچه‌ای با جهت شمال به جنوب، مقابل چند دکان خرده‌فروشی جانمایی شده است. این کوچه در مسیر خود به‌طرف جنوب، پس از قطع‌کردن کوچۀ آقا میر محمدعلی و عبور از دو کوچۀ فرعی‌ای که از ضلع غربی آن انشعاب یافته‌اند و تا کوچۀ پشت کاروان‌سرا امتداد دارند، سرانجام از دل کوچۀ سرْقنات سر در می‌آورد (نک‍ : اطلس ... ، 85).
در «نقشۀ کرشیش» از دارالخلافه که در 1275 ق/ 1859 م، به چاپ رسیده است، اثری از این کوچه دیده نمی‌شود. شاید سبب این کار عدم دقت لازم در «نقشۀ کرشیش» باشد. با تطبیق «نقشۀ کرشیش» با «نقشۀ نجم‌الدوله» از تهران، درمی‌یابیم که جانمایی مکانهای مشابه در این دو نقشه در محل ضلع جنوبی حصار شاه‌تهماسبی دارای تفاوتهایی آشکار است. دلیل این کار را باید در نادرستی مساحی و محاسبۀ فواصل مکانها در «نقشۀ کرشیش» جست‌وجو کرد. 
دربارۀ زندگی آقا میر محمدعلی چیزی نمی‌دانیم؛ همین‌قدر می‌توان گفت که وی در عهد ناصری از اهالی سرشناس آن محدوده، و ساکن در این کوچه بوده است.
برپایۀ نقشه‌های کنونی (1396 ش) شهر تهران، کوچۀ آقا میر محمدعلی در محدودۀ شرقی میدان محمدیه (اعدام سابق)، و منطقۀ 12 شهرداری واقع شده، و نام آن امروزه به کوچۀ آذر تغییر یافته است. همچنین کوچۀ پشت کاروان‌سرا به کوچۀ چراغ برق تغییر نام داده شده است که در مجاورت غربی کوچۀ آذر قرار دارد. کوچۀ آذر در ابتدای قسمت شمالی‌اش از کوچۀ علیرضا زمان انشعاب می‌گیرد و امتدادش به‌جانب شرق به کوچۀ محمد فربین ختم می‌شود (نقشه ... ).

مآخذ

اطلس تهران قدیم؛ نقشۀ تهران. 

امیرحسین مرادخانی