آقا غلامحسین صراف، کوچه

آقا غلامحسین صراف، کوچه \kūče-ye āqā qolām-hoseyn-e sarrāf\، کوچه‌ای واقع در محلۀ چاله‌میدان، در تهران دورۀ ناصری.
در «نقشۀ نجم‌الدوله» از تهران که در 1309 ق/ 1892 م، به چاپ رسیده است، این کوچه با امتداد شمالی ـ جنوبی در شمال شرقی محلۀ چاله‌میدان، در جنوب محلۀ فرعی باغ پستۀ بیک جانمایی شده، و میان گذر حمام قراقانیها در شرق و کوچۀ آقا هدایت خزانه در غرب واقع است. همچنین این کوچه از شمال به کوچۀ صغیرها می‌پیوندد و از جنوب نیز به کوچه‌ای می‌رسد که امتداد شرقی کوچۀ چاپخانه را به کوچۀ کاشیها وصل می‌کند. در منتهاالیه جنوبی کوچۀ آقا غلامحسین صراف، خانۀ بیان‌الملک جانمایی شده است (نک‍ : اطلس ... ، 83). 
در «نقشۀ کرشیش» که در 1275 ق/ 1859 م، به چاپ رسیده، کوچۀ آقا غلامحسین بدون ذکر نام جانمایی شده است (نک‍ : همان، 46)؛ اما در «نقشۀ برزین» که در سالهای پایانی سلطنت محمد ‌شاه قاجار ترسیم شده است، اثری از این کوچه دیده نمی‌شود و در محل آن زمینهای بایر نشان داده شده است. از مقایسۀ این 3 نقشه، چنان پیدا است که این کوچه، هم‌زمان با افزایش شمار باشندگان تهران، در دهۀ نخست سلطنت ناصرالدین شاه قاجار (1264-1313 ق/ 1848-1896 م) شکل گرفته است (نک‍ : همان، 30، 46، 83). 
گویا نام این کوچه بر‌گرفته از نام یکی از ساکنان آن، یعنی آقا ‌غلامحسین صراف باشد. دربارۀ او این اندازه می‌دانیم که از کارکنان ادارۀ خزانۀ مبارکۀ مالیه، و در 1311 ق، تحویلـدار کـل خزانـه بـوده اسـت (نک‍ : اعتمادالسلطنه، 1079، 1080). همچنین او در محلۀ امیریه، از محله‌های فرعی تابع سنگلج، باغ و عمارتی اشرافی داشته است که به نوشتۀ اعتماد‌السلطنه (ص 1204) حدود 200هزار تومان صرف ساخت آن کرده، و چنین شایع بود که وی این عمارت را با سوء‌استفاده از منصب خود برپا داشته است. اعتمادالسلطنه در روزنامۀ خاطرات خود، چند بار از وی یاد کرده است؛ به نوشتۀ همو در 1313 ق، در پی بی‌اعتنایی آقا‌غلامحسین صراف به کامران‌ میرزا نایب‌السلطنه، پسر ناصرالدین شاه، توپچیان به دستور کامران ‌میرزا، در میدان توپ‌خانه آقا‌ غلامحسین را برهنه، و به او اهانت کردند (ص 1183). 
برپایۀ آمار دارالخلافۀ طهران متعلق به سال 1317 ق، کوچۀ آقا غلامحسین صراف در پاتوق اول و دوم ــ پاتوقهای حاج ‌غلامرضا و حـاج ‌رحیم ــ جـای داشته است (ص 564 بب‍‌‌ ). 
باتوجه‌به نامهای کنونی خیابانها و کوچه‌های تهران، کوچۀ آقا ‌غلامحسین صراف منطبق با کوچۀ مهدی عرب در جنوب شرقی محلۀ امامزاده یحیى در محدودۀ منطقۀ 12 شهرداری تهران جای دارد. این کوچه از شمال به کوچۀ غلامرضا عربزاده، و از جنوب به کوچۀ حمید متین‌نژاد محدود است (نقشه ... ).

مآخذ

آمار دارالخلافۀ تهران، به کوشش سیروس سعدوندیان و منصوره اتحادیه، تهران، 1368 ش؛ اطلس تهران قدیم؛ اعتمادالسلطنه، محمدحسن، روزنامۀ خاطرات، به کوشش ایرج افشار، تهران، 1345 ش؛ نقشۀ تهران. 

سارا طباطبایی