آقا غلامحسین، دکاکین و املاک

آقا غلامحسین، دکاکین و املاک \dakākīn va(o) amlāk-e āqā qolām-hoseyn\، بناهایی واقع در محلۀ چاله‌میدان در تهران عهد ناصری.
در «نقشۀ نجم‌الدوله» (1309 ق/ 1892 م) از دارالخلافه، در شمال شرقی محلۀ چاله‌میدان و خیابان دروازه‌دولاب، همجوار با جنوب غربی «مزرعۀ ورثۀ فخرالدوله»، دکاکین و املاک آقا غلامحسین جانمایی گشته است. این املاک بنابر همین نقشه، مقابل «کوچۀ حمام دوستعلی خان» جای داشته است ( اطلس ... ، 82-83).
محدوده‌ای که در «نقشۀ نجم‌الدوله» املاک آقا غلامحسین در آن واقع شده، بنابر «نقشۀ کرشیش»، منطبق با بخشی از ضلع شرقی حصار شاه‌تهماسبی است ( اطلس، 46) که در 1285 ق/ 1868 م، به دستور ناصرالدین شاه به‌همراه دیگر بخشهای حصار تخریب گشت. خیابان دروازه‌دولاب نیز از جملۀ خیابانهایی است که در دورۀ ناصری پدید آمد و بر جای قسمتی از حصار صفوی، از شمال به جنوب کشیده شد. ازاین‌رو، می‌توان یقین حاصل کرد که املاک و دکاکین آقا غلامحسین پس از شکل‌گیری این خیابان احداث شده باشد. بنابراین، زمان ساخت این املاک به سالهای بعد از 1290 ق/ 1873 م بازمی‌گردد.
در آمار اخضرعلیشاه از دارالخلافه در 1320 ق، در فهرست «دکاکین از دَمِ باغ پستۀ بیک الى امامزاده یحیى» این‌گونه ثبت شده است: «دکاکین بیرون آقا غلامحسین خزانه 3» ( آمار ... ، 575). بنابر آمار یادشده، به نظر می‌رسد آقا غلامحسین خزانه همان آقا غلامحسین باشد که در «نقشۀ نجم‌الدوله» املاک به نام او نوشته شده است؛ بااین‌وصف، می‌توان چنین پنداشت که تا یک دهه پس از چاپ «نقشۀ نجم‌الدوله»، وی هم‌چنان صاحب 3 باب دکان در آن محدوده بوده است.
آقا غلامحسینْ تحویلدار خزانه در دوره‌ای از سلطنت ناصرالدین شاه بوده که اعتماد‌السلطنه در یادداشتهای روزانه‌اش در سالهای 1311-1313 ق چند بار از او یاد کرده است؛ یک‌بار از دست‌بردن وی در کیسه‌های پول که از طرف شاه به مردم در آغاز سال نو اهدا می‌شد و بار دیگر از تنبیه سخت او در میدان توپ‌خانه به‌دلیل بی‌توجهی به نـایب‌السلطنه کامران‌میرزا (نک‍ : ص 1079- 1080، 1204).
وضعیت املاک و دکاکین آقا غلامحسین از 1320 ق به‌بعد بر ما روشن نیست و با توجه به تغییرات گسترده‌ای که تهران از اوایل دورۀ پهلوی و پس‌ازآن به خود دیده است، جانمایی این املاک نیز چندان آسان نمی‌نماید. اما محدودۀ کنونی این املاک را می‌توان در کنارْ‌گذر ضلع شمال شرقی روگذر خیابان ری تخمین زد.

مآخذ

آمار دارالخلافۀ تهران، به کوشش سیروس سعدوندیان و منصوره اتحادیه، تهران، 1368 ش؛ اطلس تهران قدیم؛ اعتماد‌السلطنه، محمدحسن، روزنامۀ خاطرات، به ‌کوشش ایرج افشار، تهران، 1345 ش.

امیرحسین مرادخانی