آرارات، باشگاه فرهنگی ـ ورزشی

آرارات، بـاشگاه فرهنگی ـ ورزشی \bāšgāh-e farhangī-varzešī-ye ārārāt\ (نامهای دیگر: انجمن فرهنگی ـ ورزشی آرارات / سـازمان فرهنگی ـ ورزشی آرارات / انجمن نوجوانان ارمنی / انجمن جوانان ارمنی / خانۀ فرهنگ)، مؤسسه‌ای ویژۀ ارمنیان، واقع در خیابان جمهوری اسلامی (نادری سابق)، کوچۀ نوبهار. 
در اواخر دورۀ قاجار، شمار قابل توجهی از ارمنیان عثمانی که از کشتارهای ترکان جوان جان سالم به در برده بودند، به ایران مهاجرت کردند و شماری نیز از ارمنیان قفقاز به‌سببِ ناآرامیهای ناشی از انقلاب بلشویکی روسیه، به ایران پنـاه آوردند. اینان به ارمنیان مقیم تهران افزوده شدند (آوانسیان، 7- 9). ازاین‌رو، برپایی مؤسسه‌ها و نهادهایی که به کارهای فرهنگی و اجتماعیِ ارمنیان مقیم تهران رسیدگی کنند، بیش‌ازپیش ضرورت یافت. 
در ابتدا، چندین گروه فرهنگی، ادبی و هنری، به دست شماری از جوانان ارمنی شکل گرفت؛ اما نداشتن تشکل فراگیر، هدف مشخص و راهبرد واحد باعث بی‌نظمیهایی در کار این گروهها شده بود. بااین‌همه، استقبال مردم از این تشکلهای مردم‌نهاد، که با عناوین انجمنهای فرهنگی، هنری و ورزشی فعالیت می‌کردند، موجب شد تا برپایی تشکلی واحد، با خط مشی و هدفی مشخص در دستور کار اعضای این تشکلهای پراکنده قرار گیرد (داودیان، 126). 
بدین منظور، جلساتی در تالارِ مدرسۀ مِهرِ جردن (وابسته به کلیسای اِنجیلی)، واقع در خیابان نادری (جمهوری اسلامی کنونی)، کوچۀ نوبهار برگزار شد و سرانجام، در یکی از این جلسه‌ها، به تاریخ 13 تیر 1323 ش/ 4 ژوئیۀ 1944 م، با رأی 122 تن از اعضای انجمنها و تشکلهای پراکندۀ ارمنیان تهران، انجمنی با نام «انجمن نوجوانان ارمنی» شکل گرفت. هاکوپ کاراپتیان (کاراپِنتس)، نورایر پاهلاوونی، هرایر ماروخیان، سِبوه هوانسیان، و سورن سرکیسیان نخستین اعضای هیئت‌مدیرۀ این انجمن بودند (همو، 127‌). در همان سال اعضای هیئت‌مدیرۀ انجمن، اتاقی را در خیابان حافظ، به‌عنوان نخستین محل انجمن اجاره کردند؛ ولی چون فضای آن کافی نبود، پس از چندی، دفتر انجمن به 3 اتاق در ساختمانی اجاره‌ای واقع در خیابان قوام‌السلطنه (سیِ تیر کنونی) انتقال یافت. باز، دیری نگذشت که اعضای هیئت‌مدیرۀ انجمن به‌سبب کمبود جا تصمیم به تغییر مکان دفتر انجمن گرفتند؛ ازاین‌رو، با جمع‌آوری مبلغی اعانه از میان اعضا، دفتر انجمن به خیابان حافظ، نرسیده به چهارراه یوسف‌آباد (تقاطع جمهوری و حافظ کنونی)، روبه‌روی ساختمان «پارک هتل» سابق منتقل ‌شد و نام انجمن نیز به «خانۀ فرهنگ» تغییر کرد. انجمن سالها در این مکان به فعالیت خود ادامه داد و دارای سازمان پیش‌آهنگی، گروه ورزشی و تئاتر شد (هویان، 202؛ میرزایی؛ نیز نک‍ : دانشنامه ... ، 515). خانۀ فرهنگ نیز در 1329 ش به «بـاشگاه فرهنگی ـ ورزشـی آرارات» تغییر نام داد. 
اعضای هیئت‌مدیرۀ باشگاه آرارات در شهریور 1332/ سپتامبر 1953، ساختمانی در خیابان قوام‌السلطنه، کوچۀ نوبهار اجاره کردند و دفتر باشگاه را به آنجا انتقال دادند (هویان، همانجا). 
باشگاه در 1341 ش با تحولات ساختاری، به «سازمان فرهنگی ـ ورزشی آرارات» تغییر نـام داد و بنابر اساسنامۀ جدید، فعالیتهای آن به 4 انجمن هنری، ورزشی، بزرگ‌سالان (پیش‌کسوتان) و تربیت بدنی / پیشاهنگی واگذار شد که در اینجا به‌سبب اهمیت انجمنهای هنری و ورزشی به این دو می‌پردازیم:

انجمن هنری

این انجمن با دو زیرمجموعۀ اصلی نمایش (تئاتر) و موسیقی آغاز به کار کرد و به‌سببِ نداشتن تالار نمایش در نخستین سالهای تأسیس، ناگزیر از تالار نمایش مدرسۀ مهر و تالار مدرسۀ سن‌لوئی (در خیابان فردوسی) استفاده می‌کرد؛ اما پس از انتقال دفتر باشگاه به مکان کنونی، تالار نمایشی با گنجایش بیش از 400 تماشاگر ساخته شد که در سالهای بعد به نام کومیتاس وارداپت (هنرمند ارمنی) نام‌گذاری شد (هاروتونیان، 153). 

گروه نمایش (تئاتر)

گروههای نمایش از آغاز فعالیت باشگاه تشکیل شدند و تاکنون نمایشهای بسیار متنوعی را به روی صحنه آورده‌اند. کارگردانان نامداری چون آرامائیس آقامالیان، شاهین سرکیسیان، مانوئل ماروتیان، آربی آوانسیان و دیگران، گروههای نمایش را در مقاطع گوناگون رهبری کرده‌اند. نخستین کارگردان گروههای نمـایش آرارات، موشِق هوانسیان بود (نک‍ : هویـان، 224- 226؛ هاروتونیان، همانجا). 
افزون‌بر اجرای نمایش برای بزرگ‌سالان، کارهای نمایشی برای کودکان و نوجوانان نیز مورد توجه باشگاه بوده، و اجراهای بسیاری، به‌ویژه از آثار هوانس تومانیان، نویسندۀ ارمنی، به روی صحنه رفته است (همو، 161). 

گروه موسیقی

گروه موسیقی باشگاه نیز از بدو تأسیس، با بهره‌گیری از استادان موسیقی، برای مقاطع سنی گوناگون در برنامه‌هـا و گروههای ویژه تشکیل، و اجراهای موفقی، از انواع موسیقی کلاسیک تا مدرن، در آن اجرا شده است. 
در نخستین سالهای آغاز به کار باشگاه آرارات، موسیقی‌دان نامی، روبِن (روبیک) گریگوریان، سرپرست افتخاری گروه موسیقی و ویلیک پادماگریان، رهبر گروه کُر باشگاه بودند. در 1330 ش، آلفرد ماردویان، و سپس ادیک هوسپیان، رهبری گروه کُر را بر عهده گرفتند (همو، 163). 
از دیگر فعالیتهای این انجمن، می‌توان به برگزاری دوره‌های آموزشی رقص، سرود و تئاتر برای کودکان، و گروه آواز بزرگ‌سالان نیز اشاره کرد (همانجا، نیز 167). 

انجمن ورزشی

باشگاه آرارات پس از تأسیس، نخست با فعالیتهای فرهنگی و هنری آغاز به کار کرد، اما پس از مدتی کوتاه، فعالیتهای ورزشی باشگاه نیز، در رشته‌های گوناگون، آغاز شد. تا مدتی، به‌سبب نبودِ زمین کافی برای تمرینات ورزشی، این تمرینها در حیاط مدرسۀ مهر صورت می‌گرفت (همو، 170)، تا اینکه در 1350 ش زمینی در منطقۀ ونک از سوی دولت وقت به‌منظور احداث ورزشگاه به‌صورت بلاعوض در اختیار باشگاه آرارات قرار گرفت و طراحی و نظارت بر ساخت ورزشگاه به مهندس رستم وسکانیان واگذار شد (داودیان، 134؛ «آخرین ... »، بش‍‌ ). 
در پاییز 1350 ش مراسم تبرک زیرساخت ورزشگاه، از سوی پیشوای دینی وقت ارمنیان تهران، اسقف اعظم آرتاک مانوکیان صورت پذیرفت. همچنین در 1352 ش جاثلیق خورن اول، پیشوای دینی ارمنیان (حوزۀ عالی سیلیسی)، در بازدید از عملیات ساختمانی، مراسم تبرک سالن ورزشگاه را انجام داد (داودیان، 135؛ برای آگاهی بیشتر، نک‍ : ه‍ م، بخش شمیرانات). کار سـاخت ورزشگاه در 1353 ش/ 1974 م به پایان رسید و از آن پس کلیۀ فعالیتهای ورزشی در این ورزشگاه برگزار می‌گردد. 
اکنون فعالیتهای بـاشگاه فرهنگی ـ ورزشی آرارات در دو مرکز صورت می‌گیرد: ساختمان مرکزی، واقع در خیابان جمهوری اسلامی، کوچۀ نوبهار (ساختمان نوبهار)؛ و ورزشگاه آرارات، واقع در منطقۀ ونک. ادارۀ هریک از این مراکز بر عهدۀ هیئت اجرایی ویژه‌ای است که از سوی هیئت‌مدیره تعیین می‌شوند و به‌شکل افتخاری، به مدت دو سال انجام وظیفه می‌کنند (هاروتونیان، 153؛ میرزایی). 

توصیف معماری ساختمان نوبهار

ساختمان باشگاه آرارات، با حـدود 200‘1 مـ2 مسـاحت، از ایـن بخشهـا تشکیل شده است. ساختمان اصلی که قدیمی‌ترین بنای باقی‌مانده است، در دو طبقه ساخته شده و در ضلع شمالی قرار دارد. در کنار آن نیز، سالن نمایش و سالن انتظار تئاتر ساخته شده است. این باشگاه دارای دو ورودی است: ورودیِ اصلی ساختمان در ضلع شمال غربی، و ورودی دیگر در ضلع غربی، که به حیاط باز می‌شود و از طریق آن می‌توان به سالن انتظار و همچنین راهروی که به ورودی اصلی منتهی می‌شود، وارد شد. 
طبقۀ همکف ساختمان قدیمی‌تر، و شامل کتابخانه، بایگانی، بخش اداری، اتاق جلسات، آشپزخانه و آبریزگاه است؛ انتهای راهرو این طبقه، به سالن نمایش در ساختمان جدید راه پیدا می‌کند و اتاق چهره‌پردازی و رخت‌کن، در قسمت پشتی سکوی نمایش قرار گرفته است. 
سقف برخی از اتاقهای این طبقه نیز به‌شکل طاق چهاربخش و دارای گچ‌بریهای ساده‌ای است. راهروها هم با قاب عکسهایی مربوط به نمایشها و کنسرتها، و تصاویر نویسندگان و روشن‌فکران ارمنی تزیین شده است. طبقۀ بالا نیز شامل کلاسهای هنری و یک سالن کوچک به نام هاگوپ گاربنتس (از بنیان‌گذاران باشگاه آرارات) برای تمرینهای گروه آواز و تئاتر است. سقف اتاقهای این طبقه، به‌صورت قواره‌بری چوب‌کاری شده است. 
سالن اجرای نمایش در ضلعِ شرقیِ زمین واقع است و گنجایش 440 تماشاگر را دارد که از ویژگیهای آن سکوی گردانِ چوبی آن است. پیش از ورود به سالن نمایش، لابی انتظار بـا مساحت 100 م‍ـ2 جای دارد که افزون‌بر دسترسی از داخل ساختمان، دارای ورودی مستقلی از حیاط است. همچنین فضایی روباز با سکوی نمایش، در حیاط این مجموعه، برای اجرای تئاتر بر پا بوده که در دهۀ 1350 ش برچیده شده است. بخش کتابخانۀ باشگاه، به‌دلیل نبودِ مراجعه‌کنندۀ کافی، تغییر کاربری داده و بخش بایگانی نیز از این مکان به ساختمان ونک منتقل شده است. در قسمت جنوبیِ حیاط نیز سوله‌هایی برای انبارِ وسایل سالن نمایش تعبیه شده است. 
اگرچه تاریخ مشخصی از احداث ساختمان اصلی این باشگاه در دسـت نیست، با توجه به معماری و تزیینـات اندک آن، می‌توان ساختش را به اواخر دورۀ قـاجـار، و یا پهلوی اول نسبت داد. در حال حاضر، نمای جنوبی به‌همراه زیرزمین ساختمان بازسازی شده است. 

مآخذ

«آخرین امپراتور (دربارۀ استاد رستم وسکانیان)»، انجمن مفاخر معمـاری ایران (مل‍‌ )؛ آوانسیان، آرا ه‍ .، «تاریخ هشتاد‌سالۀ آلیک، تنها روزنامۀ ارمنی‌زبان ایران»، پیمان، تهران، 1390 ش، س 15، شم‍ 57؛ دانشنامۀ ایرانیان ارمنی، به کوشش ژانت د. لازاریان، تهران، 1388 ش؛ داودیـان، وارطان، «بـاشگاه فرهنگی ـ ورزشی آرارات در آستانۀ هفتاد‌سالگی»، پیمان، تهران، 1390 ش، س 15، شم‍ 58؛ میرزایی، مریم، تحقیقات میدانی؛ هاروتونیان، ادوارد، «باشگاه فرهنگی ـ ورزشی آرارات، دستاورد تلاش پیگیر نسلها»، پیمان (نک‍ : هم‍ ، داودیان)؛ هویان، آندرانیک، ارمنیان ایران، تهران، 1380 ش؛ نیز:

Ammi, www.ammi.ir. 
مریم میرزایی