آذری

آذری \āzarī\، محله‎ای در جنوب غربی تهران، واقع در منطقۀ 17 شهرداری.
این محله با بیش از 6/ 82 هکتار وسعت از شمال به خیابان قزوین، میدان شمشیری (سه‌راه آذری) و خیابان 45متری زرند، از شرق به خیابان لقمان حکیم، از جنوب به خیابان شهید خوش‌قدم (به‌موازات مسیر راه‌آهن تهران ـ تبریز)، خیابان شهید اسدنژاد و خیابـان امین‎الملک (امامزاده حسن)، و از غرب به بزرگراه آیت‎الله سعیدی محدود است (نقشه ... ). 
پیشینۀ شکل‎گیری این محله به سالهای آغازین دهۀ 1340 ش/ 1961 م بازمی‎گردد. تا پیش از آن، زمینهای این منطقه پوشیده از باغ و کشتزار یا گاوداری بود. اما پس از سال 1341 ش و اجرای قانون اصلاحات ارضی، سیل مهاجران از روستاها به شهرهای بزرگ، به‎ویژه تهران سرازیر شد و آنان‌که توانایی خرید خانه در محدودۀ تهران را نداشتند، در حاشیۀ شهر ساکن شدند. 
به گفتۀ کهن‌سالان محلۀ آذری، در آن سالها تنی چند از متمولان، با خریدن باغها و کشتزارهای این منطقه، آنها را قطعه‎بندی کردند و به متقاضیان فروختند. بیشتر این متقاضیان مهاجرانی از آذربایجان بودند و ازهمین‎رو این محله نام «آذری» به خود گرفت. اما در سالهای پس از آن، مردمـان دیگری غیـر از آذربـایجـانیها نیز در آنجـا سکونت گزیدند. 
قرارگیری محلۀ آذری در مبادی ورودی شهر تهران باعث گردید تا شمار چشمگیری کارگاه و کارخانۀ صنعتی در اطراف محلۀ آذری ایجاد شود. ازآن‌میان می‎توان به کارخانه‎های ریسندگی و لاستیک‎سازی اشاره کرد. همچنین یک کارخانۀ برق در خیابان سلیمانی وجود داشت که برق محلۀ آذری و دیگر محله‎های مجاور را تأمین می‎کرد. 
پیش از آنکه خانه‎های محلۀ آذری به شبکۀ لوله‎کشی آب تهران متصل گردد، آب آشامیدنی این محله از طریق چاه و قنات، توسط شخصی نیکوکار به نام خوشه‌چین تأمین می‌شد («خلاصه ... »، بش‍‌ ). 
با گسترش کالبدی شهر تهران، در دهۀ 1350 ش، محلۀ آذری به محدودۀ اصلی شهر تهران متصل شد و بافت مسکونی بر بافت صنعتی منطقه چیره گشت؛ ازاین‎رو، در سالهای پس از پیروزی انقلاب اسلامی کارخانه‎های این محدوده برچیده شدند و به شهرک صنعتی ولیعصر انتقال یافتند و ساختمان بسیاری از آنها به انبار کالا بدل شد. 
قدیمی‎ترین مسجد محلۀ آذری، مسجد ابوالفضل (ع) است که در 1342 ش بنا شده است. با افزایش شمار باشندگان این محله، مسجدی دیگر به نام مسجد حمزه در 1347 ش توسط شخصی نیکوکار با کمک مردم محل ساخته شد. 
محلۀ آذری یکی از آسیب‎پذیرترین محله‎های تهران به شمار می‎رود. تراکم بالای جمعیت، فرسودگی بافت شهری، کم‌عرض‌بودن گذرگاهها، کمبود مراکز خدمات بهداشتی، درمانی و امداد‌رسانی، و فضاهای ورزشی، آموزشی، فرهنگی و تفریحی از نقاط ضعف این محله است؛ دیگر اینکه خط ‎آهن تهران ـ تبریز تـا بهار 1392 ش از میان بافت شهری و از جنوب این محله می‎گذشت و از آن پس مسیر آن به تونلی زیرزمینی انتقال یافت و محوطۀ روی تونل که به شکل بایر رها شده، امروزه محل تجمع فروشندگان و خریداران مواد مخدر است («هویت ... »، بش‍‌ ). 
از خیابانهای اصلی و معروف این محله، خیابان «قدرت پاکی» است که در سالهای آغازین پس از پیروزی انقلاب اسلامی به‎سبب توزیع گوشت یارانه‎ای در آنجا، به خیابان سازمان گوشت معروف شده بود. 
از مراکز مهم محلۀ آذری می‎توان به ساختمان ناحیۀ 1 شهرداری منطقۀ 17، و 6 باب مسجد و دو باب مدرسه اشاره کرد («خلاصه»، بش‍‌ ). 

مآخذ

«خلاصۀ تاریخچۀ محله»، «هویت تاریخی و وجه تسمیۀ محله»، پایگاه اطلاع‌رسانی سرای محلۀ آذری (مل‍‌ )؛ نقشۀ راهنمـای منطقۀ 17 تهران، گیتاشناسی، تهران، شم‍ 317؛ نیز:

Azari, www.azari.mytehran.ir. 
نرجس صراطی