رقی، ابواسحاق ابرهیم

رَقّی، ابواسحاق ابراهیم بن داوود قصار (د 326 ق/ 938 م)، از صوفیان و مشایخ بزرگ شام.
از جزئیات زندگی و شرح احوال رقی اطلاعی در دست نیست. تنها می‌دانیم که اهل رَقّه (شهری بر ساحل فرات) بود و از نزدیکان و مصاحبان جنید بغدادی (د 297 یا 298 ق/910 یا 911 م) و عبدالله بن جلاء به شمار می‌آمد (سلمی، 321؛ خواجه عبدالله، 408؛ ابن‌جوزی، 4/ 197؛ جامی، 164؛ ابن‌ملقن، 29). در تذکره‌نامه‌ها به تاریخ ولادت او اشاره‌ای نشده است، اما با توجه ‌به سخن خواجه عبدالله انصاری مبنی‌بر آنکه ابراهیم رقی در کودکی، در فتنۀ مخلوق‌گفتن قرآن (218- 219 ق/833-834 م) ذوالنون مصری (د 245 ق/ 859 م) را دیده بود (ص 409) و اینکه بیشتر تذکره‌نویسان او را از معمران صوفیه دانسته‌اند (مثلاً نک‍ : سلمی، جامی، همانجاها)، باید تولد او را در دهه‌های اول سدۀ 3 ق/ 9 م دانست. بنابه گفتۀ خواجه عبدالله انصاری، همین برخورد رقی با ذوالنون مصری و شنیدن سخن او، وی را به سوی تصوف کشاند. رقی همچنین مسلم مغربی (د قرن 4 ق/ 10 م) و بیشتر مشایخ شام را دیده بود (هجویری، 300؛ سلمی، همانجا).
ابراهیم رقی همچون دیگر صوفیان شام، اهل زهد و تجرید بود و بنابه قول خواجه عبدالله، سالها کوشید تا با سفر به شهرهای مختلف، نگاه منفی مردم به صوفیان را که در نتیجۀ بی‌مبالاتی و کج‌رفتاریِ برخی از متصوفه ایجاد شده بود، اصلاح کند و دل آنان را با روش و منش صوفیه همراه سازد (ص 408؛ قشیری، 132؛ جامی، 165). از وی قطعه‌ای شعر و سخنانی چند در منابع صوفیه نقل شده است (ابونعیم، 10/ 354؛ خواجه عبدالله، 408- 409؛ سلمی، 322؛ ابن‌جوزی، همانجا). براساس این گفته‌ها، وی ارزش هرکس را به اندازۀ همت او می‌دانست، و بر این باور بود که اگر فردی همتش متوجه امور دنیا باشد، هیچ ارزشی ندارد، حال‌آنکه اگر به دنبال رضای خدا باشد، میزان ارزش و مرتبۀ او را نمی‌توان دریافت (ابونعیم، همانجا؛ خواجه عبدالله، 408؛ عطار، 500-501). 
رقی نشان دوستی خداوند را برگزیدن طاعت او و پیروی از رسولش می‌‌دانست (ابونعیم، همانجا؛ سلمی، 323؛ قشیری، 25)، و در دنیا خدمت اولیای خدا و ملازمت با درویشان را برای انسان کافی می‌شمرد (ابونعیم، همانجا؛ سلمی، 322؛ خواجه عبدالله، 409؛ عطار، 501). از دیدگاه وی، معرفت اثبات آن است که حق در هیچ وهم و پنداری نمی‌گنجد. به همین سبب است که پیامبر (ص) مردم را از اندیشه دربارۀ ذات خدا منع کرد و آنها را به تفکر در نعمتها و آفریده‌های خداوند توصیه نمود.بااین‌همه، به تعبیر رقی، هرچند که تجلیّات قدرت خداوند آشکار، و دیده‌ها در ظاهر باز است، اما بصیرتِ لازم برای مشاهده و درک آن وجود ندارد (قشیری، عطار، ابن‌جوزی، همانجاها؛ سلمی، 321).

مآخذ

ابن‌جوزی، عبدالرحمان، صفة الصفوة، به کوشش محمود فاخوری و محمد رواس قلعه‌جی، بیروت، 1406 ق؛ ابن‌ملقن، عمر، طبقات الاولیاء، به کوشش نورالدین شریبه، بیروت، 1406 ق/1986 م؛ ابونعیم اصفهانی، احمد، حلیة الاولیاء قاهره، 1357 ق/ 1938 م؛ جامی، عبدالرحمان، نفحات الانس، به کوشش مهدی توحید‌ی‌پور، تهران، 1336 ق؛ خواجه عبدالله انصاری، طبقات الصوفیة، به کوشش محمد سرور مولایی، تهران، 1362 ش؛ سلمی، محمد، طبقات الصوفیة، به کوشش یوهانس پدرسن، لیدن، 1960 م؛ عطار نیشابوری، فریدالدین، تذکرة الاولیاء، به کوشش محمد استعلامی، تهران، 1366 ش؛ قشیری، عبدالکریم، الرسالة القشیریة، قاهره، 1367 ق/ 1948 م؛ هجویری، علی، کشف المحجوب، به کوشش و. ژوکوفسکی، تهران، 1336 ش.

رمضانعلی ایزانلو