اطفیش

اطفيش‌ \attafayyeš\، محمد بن‌ يوسف‌ بن‌ عيسیٰ‌ حفصی‌ عدوی مصعبی‌، ملقب‌ به‌ قطب‌الائمه‌ (1236-1332 ق / 1821- 1914 م)، فقيه‌ اباضی‌ مغرب‌. لقب‌ اطفيش‌ يا اَطفياش‌ برگرفته‌ از تعبيری بربری است‌ (برای وجه‌ آن‌، نك‍ : جيلالی‌، 4 / 454؛ برای سابقۀ نام‌، قس‌: سخاوی، 11 / 256). 
زادگاه‌ محمد، روستای بنی‌‌يسجن‌، از وادی مزاب‌، در جنوب‌ الجزاير است‌ (جیلالی‌، همانجا). شماری از نويسندگان‌ در شرح‌ احوالی‌ كه‌ از وی به‌ دست‌ داده‌اند، او را فقيه‌، مفسر، محدث‌، متكلم، منطقی‌ و شاعر دانسته‌اند. وی در تمامی‌ علوم‌ يادشده‌ اثری از خود بر جای گذاشته‌ است‌. 
اطفیش مدتها به‌ تدريس‌ اشتغال‌ داشت‌ و به‌ گفته‌ای، فقيهان‌ و عالمان‌ اباضیِ نسل‌ پس ‌‌از وی در منطقۀ مزاب‌ جملگی‌ از شاگردان‌ وی به‌ شمار می‌آمدند (گواشن‌، 234). 
بی‌گمان‌ بخشی‌ از نام‌آوری اطفيش‌ به‌ نقش‌ او در مسائل‌ سياسی‌ و اجتماعی‌ كشورش‌ مربوط می‌شود. او كه‌ از مردان‌ نهضت‌ سياسی‌ ـ اجتماعی‌ در الجزاير بوده است، در پرورش‌ و هدايت‌ نسلی‌ از اصلاح‌‌طلبان‌، تأثيری بسزا داشت‌ (نويهض‌، 190؛ گواشن‌، همانجا). اطفيش‌ به‌‌عنوان‌ رهبری مذهبی‌ در ميان‌ اباضيان‌ وهبی‌ مغرب‌، از سويی‌ به‌‌دنبال‌ ایجاد پيوستگی‌ ميان‌ حوزۀ اباضی‌ مغرب‌ و ديگر حوزه‌های اباضی‌ بود، و از سوی ديگر، در حركتهای مقدماتی‌ تقريب‌ بين‌ مذاهب‌، تلاش‌ داشت‌ تا مذهب‌ اباضی‌ را نزد صاحبان‌ ديگر مذاهب‌، به‌‌عنوان‌ مذهبی‌ موجه‌ بازشناساند. 
در طول‌ زندگی‌ اطفيش‌، آنچه‌ بيش‌‌ از هر چيز ديگری جلب‌ نظر می‌كند، همت‌ كم‌نظير او در كار تأليف‌ است‌، تا آنجا كه‌ شمار آثار وی را بالغ‌ بر 300 عنوان‌ ذكر كرده‌اند (نك‍ : زركلی‌، 7 / 157). نوشته‌های اطفيش‌ از نظر موضوع‌ بسيار متنوع‌ است. 

مآخذ

 جيلالی‌، عبدالرحمان‌، تاريخ‌ الجزائر العام‌، بيروت‌، 1403 ق / 1983 م؛ زركلی‌، اعلام‌؛ سخاوی، الضوء اللامع‌، قاهره‌، 1353-1355 ق؛‌ نويهض‌، عادل‌، معجم‌ اعلام‌ الجزائر، بيروت‌، 1971 م؛ نيز: 

Goichon, A. M., «La Vie feminine au Mzab», Revue des études islamiques, 1930, vol. II. 

حسين انصاری (فرهنگ) (دبا)