اشترانکوه

اشترانکوه \oštorān-kūh\، رشته‌کوهی در استان لرستان.
این رشته‌کوه که شترانکوه، شترکوه (ناصرالدین شاه، 68، 91)، و شترون‌کوه (بیشاپ، 208) نیز نوشته شده است، بخشی از چین‌خوردگی زاگرس به‌ شمار می‌آید که به‌صورت دیواره‌ای طبیعی در گوشۀ شمال ‌شرقی استان لرستان، و در محدودۀ 3 شهرستانِ دورود، ازنا و الیگودرز بـا جهت شمال غربی‌ ـ جنوب شرقی، به ‌طول 50 کمـ‍ کشیده شده است. پهنای این رشته‌کوه در همه‌جا یکسان نیست و میان 2 تا 11 کیلومتر متغیر است (جعفری، 1 / 63؛ فرهنگ جغرافیایی کوهها ... ، 2 / 196؛ مرگان، 2 / 166).
اشترانکوه به‌سبب ساختار، در معرض پدیده‌های لغزش و ریزش قرار دارد و فرایندهای یخچالی و مجاور یخچالی در دره‌های آن شناسایی شده است (نک‍ : علایی، 148، 166، 177).
اشترانکوه با قله‌های بسیار، از مرتفع‌ترین نقاط کوهستانی زاگرس محسوب می‌شود. سن‌بران (100،4 متر) بلندترین قلۀ اشترانکوه است (جغرافیا ... ، 2 / 1058؛ معرفت، 367). از دیگر قله‌های بلند این رشته‌کوه می‌توان چال‌میشان، گل‌گل، گِلِ‌‌گَهَر، کوله‌لایو، میرزایی، فیالسون، لگه، سراب‌شاه‌تخت، پیاره کمندون، ازنادر و کوله‌جنو را نام برد (جعفری، همانجا). رشته‌کوه اشترانکوه از بارش فراوان برف و باران برخوردار است و ازاین‌رو، بسیاری از قله‌های آن در بیشتر ماههای سال پوشیده از برف است. به این ترتیب، اشترانکوه از کانونهای آبگیر دائمی استان لرستان است و رودهای بزرگ و کوچک بسیاری از دامنه‌های آن سرچشمه می‌گیرند که همگی به حوضۀ خلیج‌فارس و دریای عمان فرومی‌ریزند. مهم‌ترین این رودها سزار، ماربوره، کمندان، هندر و گهررود است (نک‍ : افشین، 1 / 118، 298، 305، 310- 311، 314؛ مرگان، 2 / 188).
دریاچۀ آب شیرین گَهَر (گل گهر) که ایرن نیز خوانده می‌شد (نک‍ : گابریل، 277، 335)، در دامنۀ جنوبی اشترانکوه و نزدیکی کوه سرسبز قرار دارد. این دریاچه با 300،2 متر ارتفاع، در 25 کیلومتری جنوب غربـی شهر الیگودرز واقـع است و از پدیده‌های زیبای استان لرستان به شمار می‌آید. دریاچۀ گهر از دو بخش به نام گهر بالا و گهر پایین تشکیل شده است. سبب اصلی ایجاد این دریاچه را ریزش کوه و انسداد مسیر رودخانۀ گهر می‌دانند که در نتیجۀ آن، آبهای حاصل از ذوب برف و ریزش باران در پشت آن جمع می‌شود. با لبریزشدن دریاچۀ گهر بالا، آب مازاد به دریاچۀ گهر پایین می‌ریزد و از آنجا نیز آبهای اضافی دوباره در مسیل رودخانۀ گهر جریان می‌یابد (افشین، 1 / 314؛ جغرافیا، 2 / 1069، 1071؛ فرهنگ جغرافیایی آبادیها ... ، 58 / 341).
اشترانکوه به‌سبب آب فراوان، از مراتع و پوشش گیاهی مناسبی برخوردار است؛ مراتع آن از نوع درجه‌یک به شمار می‌آیند و در زندگی جامعۀ عشایری لرستان نقش بسزایی دارند. این رشته‌کوه زیستگاه جانوران و پرندگان بسیاری است، ازاین‌رو، از جانب سازمان حفاظت محیط زیست، محدودۀ حفاظت‌‌شده اعلام شده است (جغرافیا، 2 / 1070-1071؛ مرگان، 2 / 193).
اشترانکوه افزون‌بر شرایط طبیعی، از نظر اجتماعی و اقتصادی نیز حائز اهمیت است. دامنه‌های این رشته‌کوه از گذشته‌های دور، ییلاق عشایر و ایلات کوچ‌رو استان به‌ شمار می‌آیند. از مهم‌ترین گروههای کوچ‌رو این رشته‌کوه در گذشته می‌توان به زلقی، حاجی‌وند و عیسى‌وند اشاره کرد (نک‍ : همانجا، نیز 202).

مآخذ

افشین، یدالله، رودخانه‌های ایران، تهران، 1373 ش؛ بیشاپ، ا.، از بیستون تا زردکوه بختیاری، ترجمۀ مهراب امیری، تهران، 1375 ش؛ جعفری، عباس، کوهها و کوه‌نامۀ ایران، تهران، 1368 ش؛ جغرافیای کامل ایران، سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی وزارت آموزش و پرورش، تهران، 1366 ش؛ علایی طالقانی، محمود، ژئومورفولوژی ایران، تهران، 1382 ش؛ فرهنگ جغرافیایی آبادیهای کشور (خرم‌آباد)، سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، تهران، 1373 ش؛ فرهنگ جغرافیایی کوههای کشور، سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، تهران، 1379 ش؛ گابریل، آ.، تحقیقات جغرافیایی راجع به ایران، ترجمۀ فتحعلی خواجه‌نوری، تهران، 1348 ش؛ مرگان، ژ.، ایران، مطالعات جغرافیایی، ترجمۀ کاظم ودیعی، تبریز، 1339 ش؛ معرفت، احمد، کوهها و غارهای ایران، به‌کوشش عزیزالله کاسب، تهران، 1373 ش؛ ناصرالدین شاه، سفرنامۀ عراق عجم (بلاد مرکزی ایران)، تهران، 1362 ش.

احمد آرین‌نیا