ابن سعاده

اِبْنِ سَعاده، ابوعبدالله محمد بن يوسف بن سعادۀ مُرسی (496-565 ق/ 1103-1170 م)، خطيب، عارف، محدث، فقيه مالكی و از قضاة اندلس. وی در مُرسيۀ اندلس متولد شد و تحصيلات مقدماتی را نزد ابوعلی صَدَفی آموخت و همزمان در درس فقه و حديثِ ابومحمد ابن ابی جعفر شركت جست. سپس به غرب اندلس سفر كرد و از ابومحمد بن عتاب، اوبحر اسدی، ابوالوليد بن رشد (پدربزرگ ابن رشد معروف)، ابوعبدالله بن حاج و ابوبكر بن العربی حديث شنيد (ضبی، 132؛ ابن ابار، 2/ 505-506). 
ابن سعاده در 520 ق/ 1126 م به مشرق مسافرت كرد و در اسكندريه فقه و كلام را نزد ابوالحاج بن نادر مَيورَقی فرا گرفت. سال بعد به حج رفت و در مكه با ابوالحسن رزين بن معاويۀ عبدری ــ امام مالكيه در آنجا ــ و ابومحمد بن صدقه معروف به ابن غزال ملاقات و از آنان استماع حديث كرد. به علاوه، بخشی از تصنيف ابوحامد غزالی را نزد ابوالحسن علی بن سند بن عياش غسانی (شاگرد غزالی) فرا گرفت و مجدداً به مصر بازگشت و در اسكندريه از برخی علمای ديگر حديث شنيد و تا هنگام درگذشت ميورقی در آنجا اقامت كرد (ابن‌ابار، 2/ 506) و ظاهراً در همين سفر بود كه با افكار صوفيان آشنا و تا حدی بدانان گرايش يافت (نک‍ : ضبی، همانجا). در 526 ق در راه بازگشت به ديار خويش در شهر مهديه با ابوعبدالله مازری ديدار كرد و قسمتی از كتاب المعلم بفوائد مسلم او را از وی فرا گرفت و پس از آن به زادگاه خويش بازگشت و به تعليم فقه و حديث پرداخت. وی خطيب جمعه در شهرهای مرسيه، بَلَنسيه و شاطبه نيز بود و پس از سقوط دولت لمتونيان (539 ق/ 1144 م) در مرسيه و سپس در شاطبه عهده‌دار منصب قضا شد و سرانجام بعد از كناره‌گيری از اين سمت در شاطبه درگذشت. ابن سعاده گذشته از تبحر در فقه و حديث، با تفسير و كلام نيز كاملاً آشنا بود. برخی از شاگردان وی اينانند: ابوالحسن بن هذيل، محمد بن عبدالسلام مرادی، محمد بن محمد قيسی مقری، محمد ابن يوسف بن مفرج معروف به ابن خبّاز و محمد بن محمد بن موسی تجيبی (ابن‌ابار، 2/ 504، 506، 507، 543، 553، 580). كتاب شجرة الوهم المترقية الی ذروة الفهم تنها اثر منسوب به اوست كه به گفتۀ ابن‌ابار تأليفی بی‌سابقه بود (2/ 507؛ سيوطی، 1/ 277؛ بغدادی، 2/ 96). 

مآخذ

ابن ابار، محمد بن عبدالله، التكلمة لكتاب الصلة، به كوشش عطار حسينی، قاهره، 1956 م؛ بغدادی، هديه؛ سيوطی، بغية الوعاة، به كوشش محمد ابوالفضل ابراهيم، 1384 ق/ 1964 م؛ ضبی، احمد بن یحیی، بغيةالملتمس، به كوشش فرانسيسكو كودرا، مادريد، 1884م. 

محسن عابدی