ابرگهربار

اَبْرِگُهَرْبار، منظومه‌ای به تقلید مخزن الاسرار نظامی، سرودۀ ارشد برنابادی هروی (1025- ذیحجۀ 1114ق / 1616- آوریل 1703م). ارشد این مثنوی را به نام عباسقلی خان بن حسن خان بن حسین خان شاملو حاكم هرات و بیگلربیگی خراسان در دوران شاه صفی و شاه عباس ثانی سروده است و ظاهراً نظم آن كمی قبل از حكومت عباسقلی خان آغاز شده و در اوایل سالهای نخست حكومت او، پیش از 1049ق / 1639م و به تشویق او پایان یافته است. این منظومه با مقدمه‌ای به نثر و نظم آغاز می‌گردد و مشتمل است بر فصولی در حمد خداوند، نعت پیامبر (ص) و منقبت امامان. شاعر این بخش آخر را كه در آثار نظامی، امیر خسرو دهلوی، جامی و سایر نظیره‌گویان مخزن الاسرار دیده نمی‌شود، وجه تمایز كار خود شمرده است و بدان فخر می‌كند. در این منظومه از میرزا سعدالدین محمد راقم مشهدی، وزیر خراسان و علیقلی خان شاملو، برادر عباسقلی خان نیز یاد شده است و در ضمن آن داستان جالبی از قول میرزا سعدالدین، كه وی در سفر به هند و در گُلكُندۀ دكن آن را از تاجری شنیده بوده، به نظم درآمده است. این داستان یك بار در نشریۀ دانشكدۀ ادبیات تبریز (1344ش) و بار دیگر در مجلۀ آریانا (1347ش) و هر دو بار به كوشش احمد گلچین معانی به چاپ رسیده است. از این مثنوی نسخه‌ای در كتابخانۀ آستان قدس رضوی به شمارۀ 6546 موجود است كه در نیمۀ شعبان 1091ق / اوت 1680م به خط نستعلیق كتابت شده و پس و پیش آن ابیاتی از خسرو و شیرین نظامی و چندین غزل و قطعه و رباعی از ارشد به خط كاتب دیگری آمده است. شمارۀ ابیات این منظومه در نسخۀ مزبور نزدیك به 000‘2 بیت است. مایل هروی در منتخب اشعار میرزا ارشد هروی چند بیت از این منظومه را از روی نسخه‌ای كه در هرات به دست آورده منتشر كرده است (صص 153-155).

مآخذ

ارشد هروی، منتخب اشعار میرزا ارشد هروی، به كوشش مایل هروی، تهران، 1348ش؛ گلچین معانی، احمد، «ابرگهربار»، آریانا، س 27، شم‍ 280، كابل، 1347ش، صص 27-33؛ همو، «ابرگهربار»، آستان قدس، خطی، 7 / 188-192؛ همو، «ابرگهربار»، نشریۀ دانشكدۀ ادبیات تبریز، س 17، شم‍ 4، 1344ش، صص 490-500.

بخش ادبیات