ابدال چشتی

اَبْدالِ چِشْتی، خواجه ابواحمد (260-355 ق / 874-966 م)، از مشایخ بزرگ سلسلۀ چشتیه در سده‌های 3 و 4 ق. لقب او قدوة‌الدین بود و از سادات حسنی به‌ شمار می‌آمد و نسبت سیادت او با هفت واسطه به حضرت امام حسن (ع) می‌رسد (چشتی، 58- 59؛ احمدعلی، 87) ظاهراً چون وی در طریقت به مرتبۀ ابدالی رسیده بود، او را ابدال چشتی نامیده‌اند (قس: همانجا). پدر او سلطان فرسنانه امیر چشت، یکی از قراء هرات، بود و شیخ ابواسحاق شامی که از اقطاب سلسلۀ ادهمیّه بود ولادت قریب‌الوقوع خواجه ابواحمد را به عمۀ او که زنی صالحه بود بشارت داده و از او خواسته بود که همسر برادر خود را تا هنگام وضع حمل از خوردن غذای حرام یا شُبهه‌آلود محافظت کند. یک بار شیخ ابواسحاق، خواجه ابواحمد را در دوران کودکی دیده و گفته بود که از این کودک خاندانی بزرگ پدید خواهد آمد (جامی، 323). ابواحمد در 7 سالگی در مجلس سماع شیخ ابواسحاق حاضر شد و در 13 سالگی خلوت گزید و به مجاهده و ریاضت مشغول شد (چشتی، 59). در 20 سالگی هنگامی که با پدر به قصد شکار به سوی کوه رفته بود، از همراهان جدا افتاد و ناگاه در میان کوه 40 تن از رجال اللـه را بر سر سنگی ایستاده دید که شیخ ابواسحاق شامی نیز در میان آنان بود؛ حالش دگرگون شد و از اسب به زیر آمد و در پای شیخ افتاد، سپس لباسی پشمینه پوشید و به دنبال او روان شد و اصرار پدر و نزدیکان نتوانست وی را از این راه باز دارد (جامی، 323). پس از 8 سال ریاضت سخت، از دست شیخ ابواسحاق شامی خرقۀ خلافت دریافت کرد (غلام سرور، 242). تذکره‌نویسان به او کراماتی نسبت داده‌اند (همو، 242-243؛ جامی، 224). وی به سماع توجه خاص داشت و به‌سبب تشکیل محافل سماع یک بار علمای ظاهر او را برای محاجّه به بارگاه امیر نصیر که دایی او نیز بود کشاندند (چشتی، 61-62). نسبت خرقۀ او را به صورتهای مختلف نقل کرده‌اند. برخی این نسبت را از طریق شیخ اسحاق شامی، علوی دینوری، هبیرۀ بصری، حذیقۀ مرعشی و ابراهیم ادهم به حضرت امام محمدباقر (ع) (معصوم علیشاه، 2 / 129)، و بعضی دیگر سلسلۀ ارشاد او را از دو طریق مختلف به وسیلۀ ابراهیم ادهم و فضیل عیاض و حبیب اعجمی یا عبدالواحدبن زید و حسن بصری به حضرت امیرالمؤمنین علی (ع) رسانده‌اند (فرشته، 375؛ معصوم علیشاه، 2 / 149).

مآخذ

احمدعلی مولوی، قصر عارفان، به کوشش محمد باقر، لاهور، 1965 م؛ جامی، عبدالرحمن، نفحات الانس، به کوشش مهدی توحیدی‌پور، تهران، 1337 ش؛ چشتی، شاه الهدایة‌بن شیخ عبدالرحیم، سیرالاقطاب، لکهنو، 1331 ق / 1913 م؛ غلام سرور مولوی، خزینة الاصفیا، لکهنو، 1290 ق؛ فرشته، محمدقاسم، تاریخ، کانپور، 1290 ق؛ معصوم علیشاه، محمد، طرائق الحقایق، به کوشش محمدجعفر محجوب، تهران، 1339-1345 ش.

حسین لاشیء