ارم

اِرَم [eram]، واژه‌ای به کار رفته در قرآن مجید که در فرهنگ اسلامی، هم نام یک قوم، و هم نامی برای یک شهر تلقی شده است. مفسران کهن غالباً ارم را نام قومی یا شهری دانسته‌اند. در اشعار کهن عربی نیز بارها ارم به عنوان یک قوم باستانی به‌کار رفته‌است. در پاره‌ای از روایات، «ارم» نام «سام»، فرزند نوح، یا به قولی جدّ مشترک عاد و ثمود دانسته شده است.
در «سفر پیدایش» از عهد عتیق «عوص» به عنوان یکی از فرزندان «ارام»، پسر سام بن نوح آمده است. نام ارام در کتیبه‌های آشوری نیز دیده می‌شود. طبق نظریۀ برخی از سامی‌شناسان، اقوام آرامی پس از چندی سکنا در شبه جزیرۀ عربستان به خصوص «احقاف» به نقاط معتدل‌تر مهاجرت کرده، و در سوریه و بین‌النهرین اسکان یافته‌اند. برخی از مفسران قدیم «اِرَمَ ذاتِ العِماد» را همان دمشق دانسته‌اند. شاید وجود آرامیان در دمشق در یکی دانستن ارم و دمشق بی‌تأثیر نبوده است. پاره‌ای دیگر ارم را با اسکندریۀ مصر یکی دانسته‌اند. نیز از ارم به عنوان شهری واقع در شمال آسیای صغیر و مشرف به دریای سیاه یاد کرده‌اند.
افسانۀ شداد پسر عاد که بهشتی زمینی به نام ارم ساخت و به سبب نپذیرفتن دعوت هود پیامبر(ع) با صیحۀ آسمانی هلاک شد؛ و نیز این افسانه که شهر ارم را تا زمان معاویه هیچ کس ندید، و در زمان او توسط مردی که شترش را در بیابانهای عدن گم کرده بود، کشف شد، همه، از برساخته‌های عرب قبل از اسلام است که به منابع تفسیری دورانهای بعد راه یافته است.*

مآخذ

ابن حجر عسقلانی، احمد، «الکاف‌الشاف»، در حاشیۀ الکشاف زمخشری، قاهره، 1366ق/ 1947م؛ ابن خردادبه، عبیدالله، المسالک و الممالک، به کوشش دخویه، لیدن، 1889م؛ ابن عبری، غریغوریوس، تاریخ مختصر الدول، بیروت، 1958م؛ ابن فقیه، احمد، مختصر کتاب البلدان، به کوشش دخویه، لیدن، 1303ق/ 1885م؛ ابوعبیدبکری، عبدالله، معجم مااستعجم، به کوشش مصطفى سقا، بیروت، 1403ق/ 1983م؛ ازهری، محمد، تهذیب اللغة، به کوشش ابراهیم ابیاری، قاهره، 1967م؛ بخاری، محمد، صحیح، قاهره، دارالطباعه؛ بغوی، حسین، معالم التنزیل، بیروت، 1405ق/ 1985م؛ «تنویر المقباس من تفسیر ابن عباس»، در حاشیۀ الدر المنثور (نک‍ : هم‍ ، سیوطی)؛ سیوطی، الدر المنثور، قاهره، 1314ق؛ طبری، تاریخ؛ همو، تفسیر؛ طوسی، محمد، التبیان، به کوشش احمد قصیر عاملی، نجف، مطبعة النعمان؛ همو، الفهرست، به کوشش محمدصادق بحرالعلوم، نجف، 1380ق/ 1960م؛ عهد عتیق؛ قرآن مجید؛ مسعودی، علی، التنبیه و الاشراف، قاهره، 1357ق/ 1938م؛ همو، مروج الذهب، به کوشش یوسف اسعد داغر، بیروت، 1385ق/ 1965م؛ همدانی، حسن، الاکلیل، به کوشش محمد بن علی اکوع، قاهره، 1383ق/ 1963م؛ همو، صفة جزیرة العرب، به کوشش محمد بن علی اکوع، بیروت، 1403ق/ 1983م؛ یاقوت، بلدان؛ یعقوبی، احمد، تاریخ، بیروت، 1379ق/ 1960م؛ نیز:

Loth,O., «Ṭabarî’s Korancommentar», ZDMG, 1881, vol.XXXV; Muss- Arnolt, A Concise Dictionary of the Assyrian Language, Berlin, 1905; Nöldeke, Th., «Die Namen der aramäischen Nation und Sprache», ZDMG, 1871, vol. XXV.
احمد پاکتچی