آزاد، هفته نامه

آزاد [āzād]، هفته‌نامۀ سیاسی و فرهنگی که به مدیریت سیدحسن کاشانی در کلکته منتشر می‌شد. نخستین شمارۀ آن به سرپرستی سیدجلال‌الدین حسینی کاشانی، ملقب به مؤیدالاسلام (مدیر روزنامۀ جبل‌المتین) در 8 ربیع‌الآخر 1317ق/ 16 اوت 1889م منتشر شد(صدر هاشمی، 1/ 139)، ولی از شمارۀ دوم، نام او بر آن دیده نمی‌شود. از این رو، گمان می‌رود که وی، تنها در انتشار شمارۀ نخست آزاد همکاری داشته است (همو، 1/ 140). 
آزاد ضمیمۀ هفته‌نامۀ مفتاح الظفر که مدیریت آن هم با سیدحسن کاشانی بود، منتشر می‌شد (همو، 1/ 139). صدر هاشمی، آغاز انتشار مفتاح الظفر را در 1316ق می‌داند(4/ 228). اگر این نظر درست باشد، باید آغاز انتشار آزاد را نیز در همین سال دانست، زیرا انتشار این دونشریه، هم‌زمان بوده است. 
با آنکه آزاد و مفتاح الظفر با هم منتشر می‌شدند، اما به لحاظ مضامین و مطالب با یکدیگر متفاوت بودند. آزاد به درج اخبار و مقالات سیاسی و حوادث داخلی ایران اختصاص داشت، اما مفتاح الظفر حاوی مطالب علمی و مقالات ریاضی و حکمی بود (همو، 1/ 139). از هفتۀ نامۀ آزاد، تنها دو شماره در دست است (همو، 1/ 140؛ براون، 2/ 171). از این‌رو، به درستی روشن نیست که انتشار آن پابه‌پای مفتاح الظفر که دست‌کم به سال دوم انتشار خود رسیده بود(نک‍ : صدرهاشمی، 4/ 228) پیش رفته است، یا خیر.

مآخذ

براون، ادوارد، تاریخ مطبوعات و ادبیات ایران در دورۀ مشروطیت، ترجمۀ محمد عباسی، تهران، 1337ش؛ صدر هاشمی، محمد، تاریخ جراید و مجلات ایران، اصفهان، 1363ش.     

علی میرانصاری