آراگون

آراگون [ārāgon]، ناحیه‌ای تاریخی در شمال اسپانیا که امروزه «منطقۀ خودگردان آراگون» نامیده می‌شود. این منطقۀ خودگردان‌که در 1982م تشکیل شد، استانهای اوئِسْکا ساراگوسا و تِروئِل را دربردارد.

جغرافیای طبیعی

منطقۀ خودگردان آراگون با720‘ 47 کمـ2 وسعت، با فرانسه (از شمال)، و با مناطق خودگردانِ کاتالونیا (از شرق)، والِنْسیا (از جنوب شرقی)، کاسْتیل ـ لامانْچا (از جنوب غربی)، و کاسْتیل ـ لِئون، لاریوخا و ناوار (از غرب) هم‌مرز است. شمال و جنوب حوضۀ رود اِبْرو که دارای جهتی شرقی ـ غربی است و آراگون را به دو بخش شمالی و جنوبی تقسیم می‌کند، بیشتر کوهستانی است. استان ساراگوسا ازنظر تقسیمات اداری، حوضۀ ابرو را در بر دارد و استان اوئسکا در شمال، و استان تروئل در جنوب آن قرار دارند. رشته‌کوه پیرِنه که ارتفاع آن به بیش از 3 هزار متر می‌رسد، از استان اوئسکا می‌گذرد و کوههای سیِرا دِ گوذار نیز کم و بیش سرتاسر استان تروئل را دربر می‌گیرند. بیشتر منطقۀآراگون،به استثنای جنوبی‌ترین بخش آن که در حوضۀ رود تاگوس و ساحل مدیترانه جای می‌گیرد، در حوضۀ رود ابرو قرار دارد و میزان‌بارش‌سالانۀآن ــ با میانگین 350 میلی‌متر ــ ناچیز، و دارای نوسان بسیار است. اقلیم این منطقه،جز بخشهایی که در کوههای پیرنه قرار دارند، مدیترانه‌ای‌است و بیشتر بارندگی آن دربهار و پاییز رخ می‌دهد.

تاریخ

محدودۀ امروزی «منطقۀ خودگردان آراگون» کم‌وبیش با قلمرو تاریخی «پادشاهان آراگون» انطباق دارد. سابقۀ این پادشاهی به 1035م، زمانی که سانْچوی سوم ــ پادشاه ناوار ــ منطقۀ کوچک آراگون در پیرنه را به عنوان پادشاهی مستقل به رامیروی اول ــ پسر سوم خود ــ واگذار کرد، باز می‌گردد. رامیرو نواحی سُبْرارْبه و ریباگُرْثا را به بخش شرقی این محدودۀ کوهستانی افزود. شاهان آراگون تا 1104م با تصرف نواحی جنوبی قلمرو خود به سمت رود ابرو، وسعت این پادشاهی را به دو برابر رساندند. شهر مهم ساراگوسا که در اختیار مُرابطون بود، در 1118م به دست آلفونسوی اول، شاه آراگون افتاد و سپس تبدیل به پایتخت پادشاهی آراگون شد. تا پایان سدۀ 12م سراسر قلمرو امروزی آراگون از مسلمانان باز پس گرفته شد. آراگون در 1179م با «پادشاهی کاستیل»، همسایۀ مسیحی خود به توافق رسید تا آن دسته از نواحی اسپانیا را که هنوز در دست مسلمانان بود، به دو بخش تقسیم کنند و هریک از آنها یکی از این دو بخش را باز پس گیرد. رامون بِرِنْگِر چهارم، کُنتِ بارسلون و حاکم کاتالونیا در 1137م با دختر و وارث پادشاه آراگون ازدواج کرد. یکپارچه شدن آراگون و کاتالونیا به نفع کاتالانها که تا 1412م بر این سرزمین یکپارچه تسلط داشتند، شد، زیرا مسئولیت مالی و نظامی دفاع از آنها در برابر کاستیل تا حد زیادی به آراگون محول شد و کاتالانها بیشتر به بازرگانی و گسترش قلمرو دریایی خود پرداختند.
در این میان، شاهان آراگون با گرفتن پادشاهی ثروتمند والِنْسیا از دست مسلمانان در 1238م، به گسترش قلمرو خود ادامه دادند. بدین‌سان آراگون پس از تسخیر دیگر سرزمینهای دردست مسلمانان که در پی معاهدۀ 1179م به این پادشاهی واگذار شده بود، با کمک نیروی دریایی کاتالونیا گسترش قلمرو خود به سمت نواحی مدیترانه‌ای را آغاز کرد. در 1282م، پس از رویداد «نماز شامگاهان سیسیل»، اهالی سیسیل سلطنت پِدْروی سوم، شاه آراگون را پذیرفتند و از آن پس، فرمانروایی بر این جزیره یا به‌طور مستقیم دردست شاهان آراگون بود، یا دردست وابستگان ایشان. در 1320م سارْدِنْی (سارْدِنیا) به امپراتوری آراگون منضم گردید و در 1442م، آلفونسوی پنجم، شاه آراگون در پی تلاشی طولانی موفق شد «پادشاهی ناپل» را به تصرف خود درآورد.
ناوار که از 1076 تا 1134م نیز در تصرف آراگون بود، بار دیگر در 1425م به دست این پادشاهی افتاد. اشراف آراگون در سدۀ 15م برای رقابت با قدرت بازرگانی کاتالانها، به فکر اتحاد با کاستیل افتادند. پس از رسیدن خاندانی کاستیلی به پادشاهی آراگون و ازدواج وارثان پادشاهیهای کاستیل و آراگون با یکدیگر، سرانجام در 1479م این دو پادشاهی یکپارچه شدند و هستۀ آغازین اسپانیای امروزی را تشکیل دادند. با این‌همه، قلمرو آراگون خودگردانی نهادهای قانون‌گذاری و اداری خود را تا آغاز سدۀ 18م، هنگامی که فیلیپ پنجم آن را لغو کرد، نگاه داشت. به این ترتیب، پادشاهی کهن آراگون به صورت واحدی اداری تا 1833م، زمانی که به سه استان کنونی تقسیم شد، تداوم یافت.

جغرافیای انسانی

جمعیت منطقۀ آراگون بیشتر در قسمتهای برخوردار از آب در حوضۀ رود ابرو تمرکز یافته است و بخش کوهستانی مجاور آن سهم ناچیزی از جمعیت را در خود جای می‌دهد. در آغاز سدۀ 20م با نابودی بسیاری از تاکستانهای استانهای اوئسکا و تروئل توسط آفتها، جمعیت این دو استان رو به کاهش نهاد و در مقابل، جمعیت استان و شهر ساراگوسا رو به افزایش رفت، تا جایی که امروزه نیمی از جمعیت آراگون در شهر ساراگوسا زندگی می‌کنند.
از بیشتر زمینهای زیر کشت منطقه به شیوۀ دیم بهره‌برداری می‌شود که محصولات عمدۀ آن عبارت‌اند از گندم، زیتون و انگور. البته اراضی دارای کشت آبی محصولی به مراتب بیشتر به دست می‌دهند که بیشتر شامل علوفه، پنبه، نیشکر و میوه است.
با پشتیبانی دولت، از 1783م با ساخت چند آبراهه زمینهای وسیعی در استان اوئسکا زیر پوشش آبیاری قرار گرفته‌اند. کشت آبی غلات (جو، گندم و ذرت) و میوه در استان ساراگوسا در مقیاس بزرگ صورت می‌گیرد و دام‌پروری، به‌ویژه پرورش خوک در استان اوئسکا دارای اهمیت است.
بخش صنعت آراگون بیشتر پیرامون شهر ساراگوسا متمرکز است. با آغاز کشت چغندر قند در اواخر سدۀ 19م، روند صنعتی شدن این شهر شتاب گرفت. میان سالهای 1900 تا 1905م هفت کارخانۀ تصفیۀ شکر در این شهر احداث شد. در حال حاضر صنایع فلزی مهم‌ترین صنعت ساراگوسا به‌شمار می‌رود و مهم‌ترین تولیدات آن عبارت‌اند از لوازم برقی، ماشین‌آلات، تجهیزات راه‌آهن و خودرو. پارچه، کفش و پوشاک نیز در ساراگوسا تولید می‌شود.
منبع اصلی انرژی آراگون نیروی برقابی (هیدرو الکتریکی) است که از سدهای ساخته شده بر ابرو و شاخه‌های شمالی آن در اوئسکا تأمین می‌شود. استان تروئل از گذشته منطقۀ استخراج لیگْنیت (زغال سنگ قهوه‌ای) و سنگ آهن به‌شمار می‌رود.
راه‌آهن در1864م به‌ساراگوسا رسید و هم‌اکنون چند بزرگراه این شهر را به مراکز مهم صنعتی در اسپانیا متصل می‌کنند. 
جمع‍ ‌(برآورد 2004م): 100‘ 237‘1 تن.     (105)