آذر، مهدی

آذَر [āzar]، مهدی (1280-1373ش/1901-1994م)، پزشک، استاد دانشگاه، مدیر بیمارستان، وزیر فرهنگ و فعال سیاسی. او در مشهد به دنیا آمد. پدرش، میرزا علی آقا تبریزی مجتهد بود. تحصیلات مقدماتی و متوسطه را در تهران گذراند و سپس وارد مدرسۀ طب شد. آذر تخصص پزشکی خود را در رشتۀ بیماریهای داخلی در دانشگاه پاریس گذراند و در دانشکدۀ پزشکی دانشگاه تهران به تدریس مشغول شد (عاقلی، 1/3). در 1321ش به عضویت انجمن اسلامی دانشجویان درآمد (بازرگان، 1/222) و اندکی بعد، همکاری با حزبهای ملی‌گرا را آغاز کرد ( اسناد...، 2/299-300). در وزارت بهداری سمتهایی را احراز کرد و مدیریت بیمارستان رازی به او سپرده شد. در همین مقام بود که درگیری‌اش با رزم‌آرا، نخست‌وزیر وقت در 1329ش وی را به شهرت رساند (عاقلی، همانجا). در 31 تیر 1331، آذر از سوی دکتر محمد مصدق، نخست‌وزیر به عنوان وزیر فرهنگ منصوب شد. تدوین لایحه‌های جامع مطبوعاتی (نک‍ : حزب...، 144-164) و شورای عالی فرهنگ (نک‍ : ترکمان، 121) از جملۀ اقدامات او در این سمت بود. پس از کودتای 28 مرداد 1332، مدت کوتاهی در بازداشت به سر برد و پس از آزادی به طبابت پرداخت. با شروع فعالیت جبهۀ ملی (ه‍ م) دوم، فعالیت سیاسی او نیز بار دیگر آغاز (شریعتی...، 1/98)، و به عنوان مشاور هیئت اجرائیۀ مرکزی جبهۀ ملی انتخاب شد. در پی حملۀ نیروهای نظامی به دانشگاه تهران در بهمن 1340، دستگیر شد و تا شهریور 1341 در زندان ماند (عاقلی، 1/4). وی در کنگرۀ جبهۀ ملی (دی 1341) به عنوان عضو شورای مرکزی انتخاب شد (شریعتی، 1/102). پس از انحلال جبهۀ ملی دوم در 1342ش، بر اثر اختلاف نظر میان سران جبهه، از فعالیتهای سیاسی کناره‌گیری کرد (عاقلی، 1/3).

مآخذ

اسنـاد احـزاب سیـاسی ایران (1320-1330)، بـه کـوشش بهروز طیرانـی، تهران، 1376ش؛ بازرگان، مهدی، خاطرات، به کوشش غلامرضا نجاتی، تهران، 1377ش؛ ترکمان، محمد، یادنامۀ دکتر یدالله سحابی، تهران، 1377ش؛ حزب ایران، به کوشش مسعود کوهستانی‌نژاد، تهران، 1379ش؛ شریعتی به روایت اسناد ساواک، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، تهران، 1378ش؛ عاقلی، باقر، شرح حال رجال سیاسی و نظامی معاصر ایران، تهران، 1380ش.
مسعود کوهستانی‌نژاد