آجودانیه

آجودانیه \ ājūdāniy(yy)e\ ، یا چاله باغ، محله‌ای در منطقۀ 1 تهران، واقع در بخش خاوری نیاوران و صاحبقرانیه و جنوب خاوری کاشانک. 
محلۀ آجودانیه منسوب به آقـارضاخان عکاس‌باشی، ملقب به اقبال‌السلطنه (1259-1307 ق/ 1843-1890 م) است (اعتمادالسلطنه، المآثر... ، 1/ 121؛ بلاغی، 81). آقارضاخان در آغاز از پیشخدمتان ناصرالدین شاه بود و در سفرهای اول و دوم شاه (1290 و 1295 ق) به اروپا او را همراهی کرد. بعدها آقارضاخان به سِمَت آجودانی مخصوص ناصرالدین‌شاه برگزیده شد؛ از همین روی به آجودان‌باشی شهرت یافت (بامداد، 1/ 513؛ معتمدی، 341). پس از آن آجودان‌باشی به خرید اراضی‌ای اقدام کرد که صاحب اصلی آنها، حاج حیدرعلی نیاورانی بود. بعدها این اراضی به سبب سِمَت آقارضاخان آجودان‌باشی به آجودانیه شهرت یافت (طباطبایی، 4). 
آقارضاخان در 1301 ق به عنوان رئیس و وزیر قورخانه منصوب و در 1302 ق ملقب به اقبال‌السلطنه گردید. او سرانجام در 1307 ق در باغ شخصی خود در آجودانیه وفات یافت (اعتمادالسلطنه، روزنامه ... ، 344، 779-780). اراضی آجودانیه پس از مرگ وی به ترتیب در تملک میرآخور، پسر عضدالملک، سپس ارباب جمشید، از تجار زردشتی و خوشنام تهران، سرلشکر فیروز، و به گفتۀ اهالی در 1325 ش در تملک شخصی به نام چیت‌ساز بوده است (ستوده، 1/ 2-3). 
امروزه این محله به منطقه‌ای مسکونی بدل شده است که از شمال خاوری به دارآباد، از شمال باختری به رحمان‌آباد، از باختر به محله‌های کاشانک و صاحبقرانیه، از خاور به محلۀ اقدسیه، و از جنوب به خیابان اقدسیه محدود است. خیابان شهید مهدی سباری در جهت شمال به جنوب، خیابان اصلی این محله است که محدودۀ آن از موزۀ حیات‌وحش دارآباد در ضلع شمال غربی و مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی در ضلع شمال شرقی، خیابان پورابتهاج در شمال و شهید برادران موحد دانش (خیابان اقدسیه) در جنوب امتداد دارد. مجتمع ورزشی و رفاهی قدس، بوستان شطرنج و گورستان قدیمی کاشانک با وسعت 000‘1 مـ2 در این محلـه واقع‌انـد (طباطبایی، همانجا). 

مآخذ

اعتمادالسلطنه، محمدحسن، روزنامۀ خاطرات، تهران، 1345ش؛ همو، المآثر و الآثار، به‌کوشش ایرج افشار، تهران، 1363ش؛ بامداد، مهدی، شرح حال رجال ایران، تهران، 1347 ش؛ بلاغی، عبدالحجت، تاریخ تهران، قسمت شمالی و مضافات، شمران قدیم، قم، 1350 ش؛ ستوده، منوچهر، جغرافیای تاریخی شمیران، تهران، 1371 ش؛ طباطبایی، محمدهـادی و دیگران، تهران 100، ویـژه‌نامۀ صدسالگی شهرداری تهران، تهران، 1387 ش؛ معتمدی، محسن، جغرافیای تاریخی تهران، تهران، 1381 ش. 

حسن موسوی‌زاده