آقا نجفی

آقا نَجَفی، شیخ محمدتقی رازی (۱۲۶۲-۱۳۳۲ق / ۱۸۴۶-۱۹۱۴م)، عالم بزرگ شیعی ایرانی. پدر وی شیخ محمدباقر از دانشمندان روزگار خود بود و جد وی شیخ محمدتقی رازی نویسندۀ هدایةالمسترشدین، مقام اجتهاد و رهبری داشت. نیاکان آقانجفی از ایوانکی ورامین بودند. جدش در آغاز جوانی به عراق رفت و پس از سالها تحصیل علم، اصفهان را برای سکونت و فعالیتهای دینی برگزید و در آنجا حوزۀ درسی دایر کرد.
آقا نجفی در ۲۲ ربیع‌الثانی ۱۲۶۲ق /  ۱۹ مارس ۱۸۴۶م در اصفهان زاده شد. مقدمات علوم را در محضر پدرش فرا گرفت و پس از آن به نجف رفت و درآنجا به تحصیل علم ادامه داد. از محضر میرزا محمدحسن شیرازی که زمانی در اصفهان از شاگردان جد خود او بود و نیز شیخ‌مهدی کاشف‌الغطاء و شیخ‌راضی نجفی بهره گرفت تا به مقام اجتهاد رسید. سپس به اصفهان بازگشت و هم در زمان حیات پدر مرجعیت عام یافت و صاحب نفوذ و قدرت معنوی فراوان شد. او را به عنوان «جامع علوم معقول و منقول» شناخته و به قوت حافظه، حضور ذهن، نکته‌گویی، سخاوت و شجاعت ستوده‌اند.
طی دوران مرجعیت و حکومت شرعی و عرفی خود در اصفهان، در کمک به مردم، رفع ستم از ایشان و تأمین وسایل آسایش آنان کوشا بود، حدود شرعی را اجرا می‌کرد و نسبت به حسن جریان زندگانی و تحصیل طلاب علومِ دینی اهتمام می‌ورزید. به ناصرالدین شاه و دستگاه حکومت او بی‌اعتنا بود و با ظل‌السلطان فرزند شاه که حاکم اصفهان بود و بسیار بر مردم ستم می‌کرد، همواره درگیر بود، اما در واقع قدرت او از قدرت حاکم اصفهان افزون‌تر بود. ظل‌السلطان، آقا نجفی را مانع تاخت و تاز، چپاول و تجاوز خود می‌یافت. مأموران استعماری انگلستان نیز که برای بسط تسلط دولت متبوع خود بر ایران، برنامه‌های گسترده داشتند و قدرت اجتماعی آقا نجفی را مانع اجرای نقشه‌های خویش می‌یافتند، از او بیمناک بودند. همۀ این کسان و عمال ایشان، در تضعیف وی بسیار کوشیدند و چون مردم به او اقبال و علاقه داشتند، کاری از پیش نبردند. یک‌بار توانستند با تحریک ناصرالدین‌شاه و ترساندن وی، که خود نیز از آقا نجفی بیمناک بود و توسعۀ نفوذ وی و بی‌باکی او در اجرای حدود شرعی را تعرضی نسبت به حدود اختیارات و قدرتهای خود می‌شمرد، فرمان انتقال آقا نجفی به تهران را از وی بگیرند، اما آقا نجفی در تهران هم، علاوه بر دایر ساختن حوزۀ درسی، به مبارزۀ سیاسی و روشن ساختن ذهن مردم نسبت به فساد دربار و نظام حاکم و سرانجام مداخلات بیگانگان در امور کشور ادامه داد و چون خطر فعالیت وی در پایتخت برای رژیم بیشتر بود، او را به اصفهان بازگرداندند. همانند این حادثه در ۱۳۲۱ق / ۱۹۰۳م در هنگام سلطنت مظفرالدین شاه نیز تکرار شد.
آقا نجفی در جنبش تنباکو از آغازگران مبارزه بود. به تهدیدات ظل‌السلطان و شاه اعتنا نکرد و پرچم مخالفت را از دست ننهاد. در عین حال از فعالیتهای علمی نیز غافل نشد و آثار بسیار از خود به جای گذاشت. تعداد آثار او را برخی بیش از ۱۰۰ دانسته‌اند.
وی در ۱۱ شعبان ۱۳۳۲ق / ۵ ژوئیه ۱۹۱۴م در اصفهان درگذشت و در جوار مرقد امام‌زاده احمد، علی‌المشهور نوادۀ امام باقر(ع)، به خاک سپرده شد.
ازجمله آثار مهم وی، این رسایل و کتابها را می‌توان نام برد: الاجتهاد و التقلید؛ اسرارالآیات؛ اسرارالشریعة؛ اصول‌الدین و انوارالعارفین؛ بحرالحقائق، تأویل الآیات الباهرة فی العترة الطاهرة.

مآخذ

آقابزرگ، طبقات اعلام الشیعة فی القرن الرابع عشر، مشهد، دارالمرتضیٰ، ۱۴۰۴ق، ۱ / ۲۴۷- ۲۴۸؛ امین، محسن، اعیان‌الشیعة، بیروت، دارالتعارف، ۱۹۸۳م، ۹ /  ۱۹؛ بامداد، مهدی، تاریخ رجال ایران، تهران، زوار، ۱۳۴۷-۱۳۵۳ش، ۳ / ۳۲۶-۳۲۷؛ تیموری، ابراهیم، تحریم تنباکو، تهران، جیبی، ۱۳۶۱ش، صص ۷۸-۷۹؛ زرکلی، خیرالدین، الاعلام، بیروت، دارالعلم للملایین، ۱۹۸۴م، ۶ / ۶۳؛ قمی، عباس، الکنیٰ والالقاب، تهران، مکتبةالصدر، ۱۳۹۷ق، ۲ / ۶؛ کحاله، عمررضا، معجم‌المؤلفین، بیروت، داراحیاء التراث العربی، ۹ و ۱۰ / ۱۳۳-۱۳۴؛ مدرس، محمدعلی، ریحانةالادب، تبریز، ۱۳۴۶ش، ۱ / ۵۷- ۵۸.

محمدعلی مولوی