دامنی

دامَنی، نام یکی از طوایف بلوچ حنفی‌مذهب در بلوچستان ایران.

سبب نام‌گذاری

دامنی را منسوب به دامن یا دامان، یعنی قسمت پایین جامه، یا حاشیه و کنارۀ هر حاشیه و نیز طایفه‌ای با دامنه‌ای گسترده و بزرگ دانسته‌اند (دامنی). برخی دامنی را برگرفته از نام دهستان دامن در چهارفرسنگی ایرانشهر، محل سکنای اصلی طایفۀ دامنی، دانسته‌اند (برقعی، 12؛ غراب، 137).
پراکندگی: این طایفه در سراسر منطقۀ بلوچستان ازجمله در ابترِ ایرانشهر، دامن، بَمْپور، پَسکوه سراوان، گُشت، بَم‌پُشت، کَنت، زابلی، ناهوگ، هیدوج، نوک‌آبادِ خاش، ایرَنْدْگان، کارْواندر، گُلَنْگو، قصر قندِ چابهار، هلونچکان، کُنارَک، نَسکنتِ (نَسْکَند) سرباز، آشار، ایرافشان، قلعه‌سرباز و مَلُوران فنوج پراکنده‌اند (بلوکباشی، 108؛ دامنی).

معیشت

در گذشته این طایفه پلاس‌نشین و دامدار بودند و گوسفند، بز و شتر می‌چراندند و از دادن مالیات نیز معاف بودند و در مواقع بحرانی به‌صورت چریک در محضر خان در دیوان اعلا حضور می‌یافتند. مدتی را که در خدمت خان و ضابط بلوچستان بودند، جیره دریافت می‌کردند (فرمانفرما، 71-72). امروزه کار زنان طایفه به‌جز دوشیدن شیر گوسفندان و بزها، بافتن تَگِرد (نوعی حصیر) و کَپات (نوعی سبد) از برگ داز (نخل وحشی)، و کار مردان دامداری، بافتن چیلوک (نوعی طناب) و سُند (نوعی سبد بزرگ برای نگهداری خرما) از برگ داز است.

جمعیت

در برخی از منابع دورۀ قاجار به شمار خانوارهای طایفۀ دامنی اشاره کرده‌اند. افضل‌الملک کرمانی شمار خانوارهای این طایفه را 120 (ص 112)، و اعتمادالسلطنه 60 خانوار ذکر کرده است (1 / 454). در مقایسۀ این ارقام بـا ارقامی که منابع جدید می‌دهند، جمعیت طایفۀ دامنی در این مدت چندان تغییری نکرده است (سیدسجادی، 35، 86، 88، 98، 103). اکنون اکثر جمعیت این طایفه در شهرها ساکن‌اند و از دامداری دست کشیده‌اند (دامنی).
در برخی منابع بدون ارائۀ سند و مدرک، طایفۀ دامنی را دارای دو تیرۀ گَمشادزَهی (زایی) و یاراحمدزهی (شهنوازی) دانسته‌اند (فیلد، I / 243؛ سالار بهزادی، 170) و برخی دیگر تیره‌ای برای این طایفه ذکر نکرده‌اند ( ایلات ... ، 32) و در بعضی منابع نیز تیره‌های منسوب به دامنی را طایفه‌هایی مستقل آورده‌اند (مجموعه ... ، 72، 77). افشار سیستانی دو طایفۀ گمشادزایی و یاراحمدزایی را درمجموع دامنی دانسته است (ص 99) که نمی‌تواند درست باشد. بنابر تحقیقات میدانی در میان طایفۀ دامنی، تیره‌های طایفۀ دامنی در گذشته عبارت بودند از: چاری‌زهی، نخودزهی، عبدل‌زهی، سُنْدَک‌زهی، شهدادزهی، مزارزهی، و دِهانی که امروزه هریک از این تیره‌ها طایفه‌ای را در بلوچستان شکل می‌دهند (دامنی).
در حال حاضر 3 طایفۀ چاری‌زهی، نخودزهی و عبدل‌زهی را به‌طور مشخص دامنی می‌دانند. نام خانوادگی بیشتر افراد این 3 طایفه نیز دامنی است و به دامنی هم شهرت دارند. هریک از این 3 طایفه را یک سردار (ریش‌سفید) رهبری می‌کند. سرداران کنونی چاری‌زهیها، نخودزهیها و عبدل‌زهیها به‌ترتیب مدد، باهَد و رشید هستند. جَد پدری این 3 تیره به سلطان نصیر فرزند نادر می‌رسد. سلطان نصیر صاحب 3 فرزند به نامهای محمد (عبدل‌زهیها)، بُلَتا (چاری‌زهیها) و دلشاد (نخودزهیها) بوده است، که افراد این طایفه‌ها از اعقاب همین 3 تن‌اند (همو).
برخی از منابع جدید نیز (سرشماری ... ، نتایج، 21؛ سرشماری ... (1366 ش)، جمعیت، 55؛ نیز همان (1377 ش)، 88) چاری‌زهیها را طایفه‌ای مستقل آورده‌اند که همان‌طور که قبلاً ذکر شد، این طایفه تیره‌ای از دامنی بوده است (دامنی).

مآخذ

اعتمادالسلطنه، محمدحسن، مرآة البلدان، به کوشش عبدالحسین نوایی و هاشم محدث، تهران، 1367 ش؛ افشار سیستانی، ایرج، عشایر و طوایف سیستان و بلوچستان، تهران، 1370 ش؛ افضل‌‌الملک، محمود، «بلوچستان»، یادگار، تهران، 1368 ش، س 5، شم‍ 8- 9؛ ایلات و عشایر، مجموعۀ کتاب آگاه، تهران، 1362 ش؛ برقعی، محمد، نظری به بلوچستان، تهران، 1352 ش؛ بلوکباشی، علی، جامعۀ ایلی در ایران، تهران، 1382 ش؛ دامنی، سعید، تحقیقات میدانی؛ سالار بهزادی، عبدالرضا، بلوچستان در سالهای 1307 تا 1317 ق، تهران، 1372 ش؛ سرشماری اجتماعی ـ اقتصادی عشایر کوچنده‌ (1366 ش)، جمعیت عشایری دهستانها، مرکز آمار ایران، تهران، 1368 ش؛ همان (1377 ش)، مرکز آمار ایران، تهران، 1378 ش؛ همان (1366 ش)، نتایج تفصیلی، استان سیستان و بلوچستان، مرکز آمار ایران، تهران، 1369 ش؛ سیدسجادی، منصور، باستان‌شناسی و تاریخ بلوچستان، تهران، 1374 ش؛ غراب، کمال‌الدین، بلوچستان یادگار مطرود قرون، تهران، 1364 ش؛ فرمانفرما، عبدالحمید، سفرنامۀ بلوچستان، از ماهان تا چاه‌بهار، به کوشش محمدرسول دریاگشت، کرمان، 1370 ش؛ مجموعۀ اطلاعات و آمار ایلات و طوایف عشایری ایران، مرکز عشایری ایران، تهران، 1361 ش؛ نیز:

Field, F., Contributions to the Anthropology of Iran, Chicago, 1939.

سعید دامنی