خواجه عبدالله برقی

 خواجه عَبْدُاللّٰهِ بَرَقی (د 555 ق / 1160 م)، از مشایخ سلسلۀ خواجگان و نخستین جانشین خواجه یوسف همدانی.
دربارۀ تاریخ تولد و جزئیات زندگی خواجه عبدالله برقی آگاهی چندانی در دست نیست؛ تنها می‌دانیم که در خوارزم به دنیا آمد و در روستای بَرَقِ این شهر نشوونما یافت (غلام سرور، 1 / 531). لقب برقی از سویی منسوب به خاندانی از خوارزم است که از این منطقه به بخارا نقل مکان کردند و در آنجا سکنا گزیدند، و از سوی دیگر برگرفته از صورت معرّب برّه است و اطلاق این نسبت به خواجه عبدالله ازآن‌رو ست که پدران وی ظاهراً گله‌دار بودند و به فروش گوسفند می‌پرداختند (سمعانی، 2 / 161- 162). به موجب روایتی، در واقع جد اعلای او در اصل اهل خوارزم بود و سپس به بخارا رفت (احمد بن محمود، 66). به‌هرروی، خاندان او پیرو مذهب حنفی، و همگی از عالمان روزگار خود بودند (همانجا؛ سمعانی، 2 / 162).
عبدالله برقی یکی از 4 جانشین خواجه یوسف همدانی (د 535 ق) (به‌ترتیب: عبدالله برقی، حسن انداقی، احمد یسوی و عبدالخالق غجدوانی) از مشایخ بنام سلسلۀ خواجگان بود و مدتی طولانی در خدمت او به ‌سر برد (جامی، 382؛ غلام سرور، همانجا؛ معصوم‌علیشاه، 2 / 331، 352؛ نیز نک‍ : ریاحی، 13). جایگاه خواجه عبدالله نزد خواجه یوسف همدانی چنان بود که وی پیش از مرگ، رهبری سلسلۀ خواجگان را به او سپرد و از مریدان خود خواست که موافق رأی او عمل کنند (سمرقندی، 43؛ نیز نک‍ : غجدوانی، 1 / 97).
خواجه عبدالله در 555 ق درگذشت و در بخارا، در مکانی بر سر پل فتورات، بر روی تپۀ شارستان بخارا، نزدیک مزار شیخ ابوبکر کلابادی به خاک سپرده شد (غلام سرور، همانجا)، اما به نوشتۀ تاریخ ملازاده، در نیمۀ نخست سدۀ 9 ق محل دقیق مزار او مشخص نبوده است (نک‍ : احمد بن محمود، 12، 66؛ فخرالدین، 15).

مآخذ

احمد بن محمود، تاریخ ملازاده، به کوشش احمد گلچین معانی، تهران، 1339 ش؛ جامی، عبدالرحمان، نفحات الانس، به کوشش محمود عابدی، تهران، 1370 ش؛ ریاحی، محمدامین، مقدمه بر رتبة الحیات خواجه یوسف همدانی، به کوشش همو، تهران، 1362 ش؛ سمرقندی، محمد، «قندیه»، قندیه و سمریه، به کوشش ایرج افشار، تهران، 1367 ش؛ سمعانی، عبدالکریم، الانساب، بیروت، 1980 م؛ غجدوانی، عبدالخالق، «صاحبیه»، به کوشش سعید نفیسی، فرهنگ ایران زمین، تهران، 1332 ش، ج 1؛ غلام سرور لاهوری، خزینة الاصفیا، کانپور، 1894 م؛ فخرالدین صفی، علی، رشحات عین الحیات، به کوشش علی‌اصغر معینیان، تهران، 1356 ش؛ معصوم‌علیشاه، محمدمعصوم، طرائق الحقائق، به کوشش محمدجعفر محجوب، تهران، 1339 ش.

میترا آقامحمدحسنی