اقیانوس آرام

اقیانوس آرام \oqyānūs-e ārām\، یا اقیانوس کبیر، منبع آب شور که از قطب جنوب تا قطب شمال امتداد دارد، و بین قاره‌های آسیا و استرالیا (از غرب و شمال) و آمریکای شمالی و جنوبی (از شرق) واقع است.
اقیانوس آرام از بین 3 اقیانوسی که از قارۀ قطب جنوب به سوی شمال امتداد دارند، از همه بزرگ‌تر است و حدود 3/ 1  سطح کرۀ زمین را می‌پوشاند. مساحت این اقیانوس به‌جز دریاهـای مجـاور، حـدود 25 / 165 میلیون کمـ2 است. مساحت اقیانوس آرام دوبرابر، و حجم آبهای آن بیش از دوبرابر اقیانوس اطلس (بزرگ‌ترین اقیانوس پس از اقیانوس آرام) است و مساحت آن از کل مساحت خشکیهای کرۀ زمین بیشتر است. اقیانوس آرام از کرانه‌های قطب جنوب تا تنگۀ برینگ °135 عرض جغرافیایی، طول دارد. بیشترین گسترش طولی اقیانوس آرام بـا 312،19 کمـ ، در امتداد عرض °5 شمالی، میان سواحل کلمبیا در آمریکای جنوبی و شبه‌جزیرۀ مالی در آسیا ست. اقیانوس آرام (به استثنای دریاهای پیرامون) به طور متوسط 280،4 متر عمق دارد و گودال ماریانا با 034‘11 متر عمق، در مقایسه با دیگر اقیانوسها، عمیق‌ترین نقطه به شمار می‌آید. بخش غربی اقیانوس آرام از نظر تعداد دریاهای پیرامونی قابل ملاحظه است. این دریاها از شمال به جنوب، دریای برینگ، اختسک، ژاپن، زرد، چین شرقی و چین جنوبی را شامل می‌شوند. ورود رودخانه‌های بزرگ آسیای شرقی نیز ازجمله آمور، هوانگهو، یانگ‌تسه، شی‌چیانگ و مکونگ از طریق این دریاها به اقیانوس آرام، از نظر اقیانوس‌شناسی، اهمیت دارد.
اقیانوس آرام از نظر طبیعی به 3 منطقۀ آرام شرقی، آرام غربی و آرام مرکزی تقسیم می‌شود.
در شرق نصف‌النهار °150 غربی نسبت به غرب آن از ناهمواریهای بستر اقیانوس آرام به طور قابل ملاحظه‌ای کاسته می‌شود. بخشهای زیرآب رفتۀ پشته‌های اقیانوسی اقیانوس آرام، که مجمع‌الجزایر منطقۀ آرام غربی بر روی آنها قراردارند، اغلب به هم پیوسته‌اند و در عمقی کمتر از 610 متر واقع شده‌اند. این پشته‌ها عبارت‌اند از: پشتۀ الوشن در شمال غربی اقیانوس آرام، سلسله پشته‌هایی که از میان جزایر کوریل، بونین، ماریانا، یاپ و پالائو به سمت جنوب امتداد یافته‌اند؛ بخشی که از پالائو در جهت شرق امتداد دارد و نیز پشته‌های بیسمارک، سلیمان و سانتاکروز؛ و سرانجام پشته‌هایی که از جزایر ساموئا به سمت جنوب امتداد یافته‌اند و شامل پشته‌های تونگا، کرمَدِک، چتم و مکوئاری می‌شوند.
دمای آب در نواحی شمالی اقیانوس آرام نسبت به نواحی جنوبی آن بیشتر است، زیرا نسبت مساحت خشکی به دریا در شمال اقیانوس آرام بیشتر از جنوب آن است؛ قارۀ پوشیده از یخِ قطب جنوب نیز بر دمای آب تأثیر می‌گذارد. درجۀ شوری آبهای اقیانوس آرام در محدودۀ آرامگان و بادهای متغیر نزدیک خط استوا، در مقایسه با آبهای واقع در کمربند بادهای الیزه (بسامان) کمتر است.
بادهای الیزۀ اقیانوس آرام، آبهای سطحی را به سمت غرب می‌راند و جریان استوایی شمالی و جریان استوایی جنوبی را شکل می‌دهد که محور آنها به ترتیب بر مدار °15 شمالی و استوا منطبق است. بخش عمدۀ جریان استوایی شمالی در اطراف فیلیپین به سمت شمال منحرف می‌شود، و جریان گرم کوروشیو (یا جریان ژاپن) را ایجاد می‌کند. جریان کوروشیو در شرق ژاپن به سمت شرق منحرف، و منجر به توسعۀ این جریان می‌شود. شاخه‌ای از جریان گرم‌ کوروشیو از تنگۀ تسوشیما گذر می‌کند و جریانی به همین نام را شکل می‌دهد که در جهت شمال در شرق دریای ژاپن جاری می‌شود. توسعۀ جریان کامچاتکا به سوی جنوب، منجر به شکل‌گیری جریان سرد اُیا می‌گردد که به سمت شرق جزیرۀ هونشو در ژاپن جاری می‌شود و در نزدیکی عرض °36 شمالی به آبهای گرم کوروشیو برخورد می‌کند. جریان سرد کالیفرنیا که به سوی جنوب شرقی جاری است، بخش شرقی شاخۀ برگشتی سیستم جریان استوایی شمالی را تشکیل می‌دهد. 

بخش عمدۀ جریان استوایی جنوبی به 3 شاخه که به سمت غرب جریان دارند، تقسیم می‌گردد. دو شاخۀ غربی‌تر این جریان با رسیدن به سواحل استرالیا، به سمت جنوب منحرف می‌شوند و جریان استرالیای شرقی را شکل می‌دهند. این جریان به جریان تاسمانی تبدیل می‌گردد و با بازگشت به سوی شمال شرقی، در غرب زلاند نو از بین می‌رود. شرقی‌ترین شاخۀ جریان استوایی جنوبی در امتداد مدار °180 و پیش از برگشت به سمت شرق در نزدیکی °50 جنوبی، با عنوان جریان آب گرم اقیانوس آرام جنوبی، ابتدا به سمت جنوب جریان می‌یابد و سپس، میان °80 و °90 غربی به سوی شمال منحرف می‌شود و در جهت غرب به نام جریان منتور ادامه می‌یابد؛ آبهای این جریان سرانجام به جریان استوایی جنوبی بازمی‌گردد. جریان سرد مدار قطب جنوب که میان این قاره و جریان اقیانوس آرام جنوبی جریان دارد، بخش دیگری از سیستم گردشی اقیانوس آرام جنوبی را شکل می‌دهد. با ورود این جریان به ساحل آمریکای جنوبی در منطقۀ °45 جنوبی، یکی از شاخه‌های آن با حرکت به سمت شمال در امتداد ساحل، جریان پرو (همبلت) را ایجاد می‌کند، و شاخۀ دوم آن نیز با حرکت به سمت جنوب، از گذرگاه دریک می‌گذرد.
جریان آب سردی که در پیرامون قارۀ قطب جنوب ایجاد می‌شود، تأثیر بسیار مهمی بر جریانات عمودی اقیانوس آرام دارد. آبهای چگال‌تر و سنگین پیرامون قطب به اعماق اقیانوس فرومی‌روند و سپس به سمت شمال گسترش می‌یابند و لایۀ عمقی بخش بزرگی از اقیانوس آرام را تشکیل می‌دهند. آبهای سرد و عمیق نیز در اقیانوس آرام غربی به‌صورت جریان نسبتاً مشخصی در جهت شمال، از نزدیکی قارۀ قطب جنوب به سمت ژاپن جاری می‌شوند. شاخه‌های این جریان اصلی عمیق در هر دو نیمکره آب سرد را به سمت شرق، و سپس به قطب منتقل می‌کنند.
گردش آبهای عمیق تحت تأثیر نزول آبهای سطحی در مناطق هم‌گرایی جریانهای مجاور قرار دارد. آبها در منطقۀ هم‌گرایی گرمسیری اقیانوس آرام، پیش از آنکه به‌صورت عرضی گسترش یابند، به عمق 90‌متری فرومی‌روند. مناطق هم‌گرایی نیمه‌استوایی اقیانوس آرام میان مدارهای °35 شمالی و °40 جنوبی قرار دارند. آبهایی که در مناطق هم‌گرا فرومی‌روند، با افزایش فاصله‌شان از استوا، در عمق بیشتری به‌صورت جانبی پراکنده می‌شوند. منطقۀ هم‌گرایی قطب جنوب در محدودۀ بادهای غربی جنوبی، و منطقۀ مهم هم‌گرایی قطب شمال در شمال شرقی اقیانوس آرام واقع شده‌اند.

مأخذ

Britannica, 2010.
بخش جغرافیا