آقچورا

آقْچورا، یوسف (1293-1354ق / 1876-1935م)، نویسنده، روزنامه‎نگار، مورخ و سیاستمدار ترک. وی در شهر سیمبیرسک (اُلیانوفسک کنونی)، واقع بر کرانۀ راست رود ولگای میانه، زاده شد. پدرش حسن افندی، کارخانۀ پارچه‎بافی داشت. دوساله بود که پدرش درگذشت. در هفت سالگی (1300ق / 1883م) همراه مادرش به استانبول رفت. پس از گذراندن دورۀ تحصیلات در مدرسۀ نظام (حربیه) (1314ق / 1896م) عضو ستاد ارتش شد، اما به سبب گرایش به جنبش ترکهای جوان از ارتش اخراج و به طرابلس غرب تبعید گردید. آنگاه به پاریس گریخت و در مدرسۀ علوم سیاسی به تحصیل پرداخت (1317ق /  1899م). سپس به روسیه رفت و در «مدرسۀ محمدیۀ» شهر قازان تدریس تاریخ، جغرافیا و ادبیات ترک را به عهده گرفت. در همان حال در نهضت سیاسی «اتفاق مسلمانان روسیه» به فعالیت پرداخت و از همان‎جا با روزنامۀ «ترجمان» همکاری کرد (ترک آنسیکلوپدیسی، ترک دیلی و ادبیاتی آنسیکلوپدیسی). پس از اعلام مشروطیت دوم در عثمانی (1326ق /  1908م) به استانبول بازگشت و در «آکادمی حرب» و «دارالفنون» این شهر به تدریس تاریخ سیاسی پرداخت. آقچورا در استانبول انجمن ترک را بنیاد گذاشت (1329ق / 1911م). این انجمن نشریه‎ای به نام «تورک یوردو» (میهن ترک) منتشر می‎کرد که آقچورا سردبیر آن بود و محتملاً در روسیه بیشتر از ترکیه خواننده داشت (ووسینیچ، 204). مدتی نیز با عنوان نمایندۀ هلال احمر برای مبادلۀ اسرا به روسیه رفت (ترک دیلی و ادبیاتی آنسیکلوپدیسی). در جنگهای رهایی بخش ملی به آناتولی رفت و به «حزب ملّی ترک» (ملّی ترک فرقه‎سی) پیوست (ترک آنسیکلوپدیسی). در 1324ق / 1925م در مدرسۀ حقوق در شهر آنکارا به تدریس تاریخ سیاسی پرداخت. در ذیحجۀ 1349ق /  آوریل 1931م از سوی آتاتورک مأمور تشکیل انجمن تاریخ ترک شد و خود به ریاست آن تعیین گردید. در 1342ق / 1924م از استانبول و در 1354ق / 1935م از شهر قارص به نمایندگی مجلس برگزیده شد.
آقچورا از ناسیونالیستهای فعال و متفکر ایده‎آلیست و از هواداران پان‎تورانیسم بود و به این مسلک به عنوان آرمانی فرهنگی می‎نگریست. او خواهان اتحاد همۀ ترکها خاصه ترکهای روسیه بود. خالده ادیب آدیوار نویسندۀ ترک (1302-1384ق / 1885-1964م)، در خاطرات خود می‎نویسد: پان‎تورانیسم که مفهوم وسیع‎تری از ناسیونالیسم دارد، با ضیاگوکالپ و نویسندگانی چون احمد آقایِف و یوسف آقچورا پا به جهان گذاشت (ووسینیچ، 201). وی در 1354ق / 1935م هنگامی که نمایندۀ مردم شهر قارص در مجلس بود درگذشت (ترک آنسیکلوپدیسی).
آقچورا در زمینۀ علمی نیز فعالیت می‎کرد و تألیفاتی در تاریخ و سیاست دارد که برخی عبارتند از: «خاطرات زندان»، «وضع کنونی تاتارهای مسلمان روسیه و آرمانهای آنان»، «جریانهای سیاسی اروپا»، «سالنامۀ ترک»(1928). «دوران فروپاشی امپراتوری عثمانی» (1940)، «سه نوع سیاست»، «مسألۀ شرق»، «درسهایی از تاریخ سیاسی» (6 ج).

مآخذ

ترک آنسیکلودیسی؛ ترک دیلی و ادبیاتی آنسیکلوپدیسی؛ ووسینیچ، وین، تاریخ امپراتوری عثمانی، ترجمۀ سهیل آذری، تبریز، 1346ش؛ نیز:

Seyit Kemal Karaalioğlu, Resimli Türk Edebiyatçilar sözluğu, Istanbul, 1982.

جعفر شعار