آغاحشر کشمیری
مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی
سه شنبه 28 آبان 1398
https://cgie.org.ir/fa/article/240137/آغاحشر-کشمیری
جمعه 10 فروردین 1403
چاپ شده
1
آغاحَشَرِ کَشْمیری، محمدشاه، متخلص به «حشر» (1296-1354ق / 1879-1935م)، مشهورترین نمایشنامهنویس اردوزبان هند. پدر او، آغا غنیشاه در 1285ق / 1868م از کشمیر به قصد تجارت به بنارس آمد و در آنجا اقامت گزید و آغاحشر در آن شهر زاده شد. وی تحصیلات مقدماتی را با قرائت و حفظ قرآن آغاز کرد و عربی، فارسی و تعلیمات دینی را نزد استاد مشهور بنارس، حافظ عبدالصمد، فرا گرفت. سپس در کالج جینراین به تحصیل پرداخت. در این هنگام گاهی به زبان فارسی و اردو غزل میگفت و میرزامحمد حسین فایز، استاد کالج، سرودههای او را اصلاح میکرد. آشنایی او با منشی احسن لکهنوی، نمایشنامهنویس اردوزبان، در همین اوقات موجب شد که وی به این هنر روی آورد و نخستین نمایشنامۀ خود را به نام آفتاب محبت در جواب نمایشنامۀ چَندَر اولی منشی احسن نوشت. این نمایشنامه در 1314ق / 1896م نوشته شد و در بنارس به چاپ رسید، ولی هرگز به روی صحنه نیامد. در 1315ق / 1897م به بمبئی رفت و در شرکت آلفرد (آلفرد کمپانی) به نمایشنامهنویسی پرداخت. وی در ضمن تحصیل زبان و ادبیات انگلیسی، مقالات انتقادی نیز مینوشت و در مجالس ادبی شرکت میکرد. این زمان اوج فعالیتهای فرقۀ مذهبی «آریاسَماج» و رواج بازار مباحثات دینی و اجتماعی بود و انجمنهای مسلمانان بمبئی حشر را به سبب توانایی و فصاحتی که در سخنرانی داشت، برای مباحثه با آن فرقه برگزیدند. وی چندینبار در اجتماعات همراه با مولانا ابوالکلام آزاد سخنرانیهایی ایراد کرد و برای آنکه در مباحثات از نظرگاه مخالفان آگاهی کامل داشته باشد، به مطالعۀ آراء و عقاید هندوان و شناخت ادبیات و فرهنگ آنان پرداخت و برای سخنرانی و شرکت در مناظرات به شهرهای مختلف شبهقارۀ هند سفر کرد. در آغازِ کارِ نمایشنامهنویسی با شرکتهای مختلف تئاتر همکاری میکرد، ولی چندی بعد در 1329ق / 1911م خود در لاهور شرکتی به نام «شرکت هندی تئاتر یکال شکسپیر» تأسیس کرد و از آن پس مدتی نمایشنامههای او در تماشاخانۀ این شرکت به روی صحنه آمد، ولی پس از چندی این شرکت تعطیل شد و آغاحشر دوباره به نوشتن نمایشنامه برای شرکتهای دیگر مشغول شد و چندی نیز در کلکته به استخدام یکی از تماشاخانههای آن شهر درآمد. از 1342ق / 1924م تا 1353ق / 1934م به کار نمایشنامهنویسی ادامه داد و در این مدت چند سناریوی سینمایی نیز نوشت. آغاحشر در اواخر عمر خود مؤسسۀ سینمایی «حشر پیکچرز» را تأسیس کرد که با مرگ او تعطیل شد. وی افزون بر نمایشنامهنویسی، گاه خود نیز در نمایشها بازی میکرد و مدتی نیز هنرپیشۀ فیلم شد. وی حدود 36 نمایشنامه نوشت که اولین آن در 1307ق / 1890م و آخرین آن چهار یا پنج سال قبل از مرگش بود. بهترین نمایشنامۀ او تبعید سیتا به جنگل به زبان هندی است که بعداً تکمیل شد. آغاحشر در پی بیماری طولانی در 24 محرم 1354ق / 28 آوریل 1935م درگذشت و در قبرستان «میان صاحب» در کنار همسرش به خاک سپرده شد. آغاحشر در نمایشنامهنویسی از آثار کسانی چون شکسپیر، شریدان، آرتور جونز و الکساندر دوما اقتباس کرده، اما به سبک و شیوۀ مارلو توجه بیشتری داشته است چنانکه او را «مارلوی نمایشنامهنویسی اردو» میخوانند. زبان او ساده و روان است و گاهی در یک نمایشنامه 2 طرح و 2 داستان را به هم میآمیزد. نوشتههایش از طنز خالی نیست، حالات عاشقانه را در شخصیتهای نمایشنامههای خود بسیار خوب مجسم میکند و مشکلات و حقایق زندگی را گاهی به نحوی مؤثر به صورت تمثیل بیان میکند.نمایشنامههای آغاحشر به زبانهای هندی، اردو و بنگالی است. آثار او در تقویت و تکامل زبان اردو و آماده ساختن آن برای بیان مسائل زندگی جدید و طرح موضوعات اجتماعی آن زمان بسیار مؤثر بوده و از لحاظ رشد هنر نمایشنامهنویسی در هند و تربیت ذوق هنری مردم اردوزبان اهمیت خاص داشته است. آغاحشر علاوه بر نمایشنامه و سناریونویسی، شعر نیز میگفت و هنگامی که در لاهور بود، در جلسات سالیانۀ «انجمن حمایت اسلام» اشعار خود را میخواند. در اشعار خود استعاره و مجاز بسیار به کار میبرد، لیکن سخنش روان و مضامین سرودههایش دلنشین و مؤثر است.
اردو دایرۀ معارف اسلامیه؛ انجم، انجمن آرا، آغاحشر کاشمیری اوراردودراما، علیگره، 1979م، ص 255؛ دایرةالمعارف اسلام؛ ساکسینا، رام بابو، تاریخ ادبیات اردو، ترجمه به اردو به قلم میرزامحمد عسکری، لاهور، 1348ق / 1929م، صص 151-152؛ عشرت رحمانی، اردو درامی کی تاریخ و تنقید، ایجوکیشنل بک هاوس، علیگره، 1402ق / 1982م، صص 185-186.
بخش ادبیات
کاربر گرامی برای ثبت نظر لطفا ثبت نام کنید.
کاربر جدید هستید؟ ثبت نام در تارنما
کلمه عبور خود را فراموش کرده اید؟ بازیابی رمز عبور
کد تایید به شماره همراه شما ارسال گردید
ارسال مجدد کد
زمان با قیمانده تا فعال شدن ارسال مجدد کد.:
قبلا در تارنما ثبت نام کرده اید؟ وارد شوید
فشردن دکمه ثبت نام به معنی پذیرفتن کلیه قوانین و مقررات تارنما می باشد
کد تایید را وارد نمایید