اعظمی زنگنه

اعظمی زنگنه \aʾzamī-ye zangene\، عبدالحمید (1283- 1330 ش / 1904-1951 م)، استاد و رئیس دانشکدۀ حقوق دانشگاه تهران، سیاست‌مدار و حقوق‌دان برجستۀ معاصر. 
او در کرمانشاه زاده شد. پدرش، میرزا حسین‌ خان اعظم‌الدولۀ کرمانشاهی، از سران ایل زنگنه و در شمار مشروطه‌خواهانی بود که در واقعۀ فتنۀ سالار‌الدوله به طرف‌داری از هواخواهان مشروطه برخاست و در همین واقعه جان باخت. اعظمی زنگنه تحصیلات ابتدایی و متوسطه را در زادگاه خود به پایان رساند. در 1301 ش به تهران آمد و پس‌ از اخذ دیپلم از مدرسۀ علوم سیاسی، به مدرسۀ عالی حقوق رفت و در مهر 1307 در رشتۀ علوم اداری فارغ‌التحصیل شد. وی با نخستین گروه محصلان اعزامی، راهی فرانسه شد (سالنامه ... ، 16؛ روزنامه ... ، 12). وی پیش‌ از سفر 
 به فرانسه به استخدام وزارت دادگستری درآمد و ضمناً مترجم زبان انگلیسی در وزارت راه بود. او در فرانسه نخست در مدرسۀ علوم سیاسی پاریس به ادامۀ تحصیل پرداخت و در 1309 ش، لیسانس علوم مالیه گرفت و در 1311 ش، دیپلم عالی حقوق عمومی را از دانشکدۀ حقوق پاریس به دست آورد و سپس از رسالۀ دکتری اقتصاد خود با عنوان نفت ایران دفاع، و درجۀ دکتری اقتصاد را کسب کرد (سالنامه، همانجا).
اعظمی زنگنه پس‌از مراجعت به ایران به استادی دانشکدۀ حقوق انتخاب، و اندکی بعد معاون این دانشکده شد. در 1313 ش، به عضویت افتخاری شورای عالی فرهنگ درآمد. از مشاغل دیگر او در این سالها مشاورت فنی ادارۀ اوقاف، تدریس در دبیرستان تجارت، سرپرست دبیرخانۀ دانشگاه و معاونت اداری تعلیمات عالیه بود. او در 1318 ش عضو هیئت نظارت بانک ملی ایران شد (همان، 16- 17).
اعظمی زنگنه در 1320 ش به‌عنوان عضو اصلی هیئت مدیرۀ کانون وکلای دادگستری انتخاب شد و در دورۀ چهاردهم مجلس شورای ملی (در 1322 ش) از کرمانشاه نمایندگی مجلس را بر عهده گرفت (همان، 17). وی در زمرۀ اعضای حزب ایران بود و با اللٰهیار صالح و مهندس حسیبی همکاری داشت (ترکمان، 113). اعظمی زنگنه نخستین‌ بار در 1326 ش، در کابینۀ ابراهیم حکیمی سمت معاونت پارلمانی نخست‌وزیر را عهده‌دار شد و پس از آن، چند بار به وزارت فرهنگ رسید. وی در کابینۀ محمدساعد مراغه‌ای، که در 17 آذر 1327 تشکیل شد، پس‌از محمد سجادی، که به‌مدت یک هفته وزیر فرهنگ بود، در 21 آذر 1327 به مقام وزارت فرهنگ رسید و تا 2 فروردین 1329 همچنان این مقام را بر عهده داشت (بهنود، 230-231؛ عاقلی، 2 / 766). در مهر 1329 در ترمیم کابینۀ سپهبد رزم‌آرا بار دیگر به‌جای شمس‌الدین جزایری وزیر فرهنگ شد و تا 11 اسفند، که رزم‌آرا به قتل رسید، دورۀ وزارت او ادامه یافت (بهنود، 311؛ عاقلی، همانجا).
اعظمی زنگنه در 28 اسفند 1329 در مقابل درِ ورودی دانشکدۀ حقوق هدف گلولۀ دانشجویی به نام نصرت‌الله قمی واقع شد و چند روز بعد در 4 فروردین 1330 درگذشت (افشار، 75). وی در تمام مدتی که به مشاغل اجرایی سرگرم بود، به تدریس خود در دانشکدۀ حقوق نیز ادامه می‌داد. او را مردی آرام، کم‌حرف و لجوج معرفی کرده‌اند (عاقلی، 2 / 766- 767).
موضوع تدریس اعظمی زنگنه در دانشکده، حقوق تجارت بود. از او 3 اثر در دست است: 1. بانک، که در 1318 ش در تهران به چاپ رسیده است؛ 2. حقوق بازرگانی، که از کتابهای درسی دانشکدۀ حقوق بود؛ 3. « نفت ایران»، رسالۀ دکتری او، که به‌زبان فرانسوی در پاریس انتشار یافته است (افشار، همانجا).

مآخذ

افشار، ایرج، نادره‌کاران، به‌ کوشش محمود نیکویه، تهران، 1383 ش؛ بهنود، مسعود، دولتهای ایران از سید ضیاء تا بختیار، تهران، 1369 ش؛ ترکمان، محمد، یادنامۀ دکتر یدالله سحابی، تهران، 1377 ش؛ روزنامۀ اطلاعات، تهران، 8 فروردین 1330، شم‍ 480‘7؛ سالنامـۀ دانشکدۀ حقوق و علوم سیـاسی دانشگاه تهران، تهران، 1326-1327 ش؛ عاقلی، باقر، شرح حال رجال سیاسی و نظامی معاصر ایران، تهران، 1380 ش.

علی آل‌داود