اصلاح و تربیت، کانون

اصلاح و تربیت، کانون \kānūn-e eslāh-o (va) tarbiyat\، مرکز نگهداری، اصلاح و آموزش بزهکاران زیر 18 سال (تأسیسِ 1347 ش).
سابقۀ برپایی کانون اصلاح و تربیت، به تصویب قانون مجازات عمومی در 1304 ش بازمی‌گردد که براساس آن اطفال بزهکار، با توجه به جرم و سنشان، تأدیب یا مجازات می‌شدند. در آن قانون برای بزهکاران 15 تا 18 سال، مجازاتهایی ازجمله حبس در دارالتأدیب (بخشی از زندان عمومی که کودکان بزهکار را در آنجا نگهداری می‌کردند)، پیش‌بینی شده بود («بررسی ... »، 26). این رویه تا 1338 ش، در حق کودکان اعمال می‌شد، اما در آن سال، قانون تشکیل دادگاههای اطفال بزهکار در 23 ماده تدوین و به موجب مادۀ 22 آن، وزارت دادگستری مکلف شد در هر محلی که دادگاه اطفال دایر بود، یک کانون اصلاح و تربیت تأسیس، و دارالتأدیبهای موجود را هم به کانون اصلاح و تربیت تبدیل کند (منصور، 1 / 426). 
اجرای این قانون البته به تصویب آیین‌نامه‌های خاص موکول شد و از این‌رو، تحقق آن تا 1345 ش به تأخیر افتاد. در این سال آیین‌نامۀ اجرایی آن قانون در 30 ماده تصویب، و دادگاه اطفال هم ایجاد و مشغول به کار شد، اما تأسیس کانون اصلاح و تربیت باز هم تا دو سال بعد، بـه تأخیر افتاد. سرانجام در 1347 ش، نخستین کانون اصلاح و تربیت در شمال غربی شهر تهران تأسیس شد (ارباب، 99)؛ اما از آنجا که در اجرای وظایف خود در زمینۀ تربیت و تهذیب بزهکاران خردسال موفقیت چندانی به دست نیاورد، تا 1357 ش بـه‌صورت مؤسسه‌ای غیرفعال باقی ماند. این مرکز پس‌ از انقلاب، از نو سازمان‌دهی شد، اما پس‌ از نوسازی باز هم با مشکلاتی همچون نداشتن نیروی متخصص و ماهر برای مدیریت و تربیت اطفال بزهکار مواجه بود.
کانون اصلاح و تربیت تهران از 3 قسمت اصلیِ نگهداری موقت، اصلاح و تربیت، و زندان تشکیل شده است. بزهکاران با توجه به قانون دادگاه اطفال، سابقۀ ارتکاب جرم و نیز در نظر گرفتن نوع جرم و درجۀ تربیت‌پذیری‌شان، طبقه‌بندی، و به یکی از این 3 قسمت منتقل می‌شوند (مجموعه ... ، 168). قسمت نگهداری موقت، ویژۀ کودکانی است که هنوز حکم قطعی دادگاه درخصوص آنها صادر نشده است. براساس قانون دادگاه اطفال، کودکان 6 تا 12 سال، به‌مدت یک تا 6 ماه، و نوجوانان 12 تا 18 سال، از 3 ماه تا یک سال در قسمت اصلاح و تربیت نگهداری می‌شوند. قسمت زندان نیز برای نوجوانانی در نظر گرفته شده است که بیش‌از 15 سال تمام داشته، و مرتکب جنایت شده باشند (منصور، 1 / 425-427).
وظایف کانون برپایۀ اساسنامۀ آن عبارت است از: اجرای همۀ تصمیمات دادگاه اطفال؛ برنامه‌‌ریزی آموزشهای علمی، ورزشی و تربیتی ـ اخلاقی؛ تعلیم حرفه؛ و رسیدگی به وضعیت بهداشت و تغذیۀ کودکان. کانون اصلاح و تربیت در هر حوزه شماری روان‌شناس، مشاور، آموزگار، پزشکیار و کارمند دفتری در اختیار دارد. آموزگاران عمومی عهده‌دار تدریس و تعلیم مددجویان؛ آموزگاران تعلیمات فنی و حرفه‌ای مسئول آموزش حرفه و ادارۀ کارگاههای کانون؛ و مراقبان انتظامی مأمور حفظ نظم و مراقبت از مددجویان در کانون هستند (مجموعه، 170-172). همچنین مددکاران اجتماعی به بررسی پیشینۀ کودکان برای ارائه به دادگاه، برگزاری آزمونهای روان‌شناسی در آغاز ورود کودکان به کانون، و برپایی دوره‌های منظم گروه‌درمانی و خانواده‌درمانی برای مددجویان می‌پردازند. در آخرین بازنگری وظایف کانون، به‌منظور کاستن از حضور نیروی انتظامی در محل، واحد مددکاری مسئولیت سالن ملاقات را هم به عهده گرفته است («کانون ... »، 6 -7). از دیگر اقدامات این کانون می‌توان به مراقبت از مددجویان بی‌سرپرست یا بدسرپرست، پس‌ از آزادی، و یافتن شغل موقت برای آنان اشاره کرد (همان، 10).
به‌منظور آماده‌ساختن کودکان برای حضور در جامعه و انجام تمرینهای لازم، شورایی با عنوان شورای شهر، از 1376 ش در کانون اصلاح و تربیت تهران تشکیل شده است و اعضای آن از میان خودِ مددجویان انتخاب می‌شوند. این شورا در قالب کمیته‌های ورزشی، انضباطی، فرهنگی، خدماتی و بهداشتی با مدیریت کانون همکاری می‌کند (همانجا). مجتمع آموزشی کانون ایران نیز تحت نظر آموزش و پرورش، به‌عنوان واحدی آموزشی برای همۀ مقاطع تحصیلی در این مجموعه تأسیس شد (همان، 7).
تا دهه‌های اخیر جز در شهرهای تهران، اهواز و مشهد، کانون اصلاح و تربیت دیگری تأسیس نشده بود (محمدی‌آرانی، 47). به‌موجب بند یک مادۀ 33 قانون مجازات عمومی، مصوب 1352 ش، در نقاطی که کانون اصلاح و تربیت تشکیل نشده باشد، اگر کودکان 6 تا 12 سال مرتکب بزهی شوند، در ازای گرفتن تعهد به تأدیب، تربیت و مواظبت در حسن اخلاق از ولی یا سرپرستشان، به‌آنان تحویل داده می‌شوند. همچنین اگر کودک ولی یا سرپرست نداشته باشد، یا دادگاه سپردن او را به سرپرست یا ولی او مناسب تشخیص ندهد، یا به آنان دسترسی نداشته باشد، دادستان کودک بزهکار را برای مدت یک تا 6 ماه، به یکی از مؤسسه‌ها یا بنگاههای عمومی یا خصوصی مناسب برای نگهداری و تربیت کودکان می‌سپارد، یا نظارت بر حسن تربیت کودک را برای آن مدت به کسی که مصلحت بداند واگذار می‌کند (محمدنژاد، 21). 
کانون بعدها با تجدیدنظر جدی در وضعیت سابق، مرحلۀ جدیدی را آغاز کرد و کانونهای اصلاح و تربیت در استانهای دیگر کشور، به‌تدریج در حال تأسیس‌شدن یا در دست تکمیل هستند (محمدی‌آرانی، همانجا).
کانون از دو بخش جداگانۀ دختران و پسران تشکیل شده است. دو ماهنامۀ داخلیِ خانۀ ما در بخش پسران، و شاید بهاری دیگر در بخش دختران از سوی خود مددجویان تهیه و منتشر می‌شود (معرفی ... ، 13). کانون اصلاح و تربیت در 1384 ش توانست گواهی ایزو 9001 را در زمینۀ مدیریت کیفیت به دست آورد («کانون»، 12).

مآخذ

ارباب، تقی، علل بزهکاری جوانان، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه ملی ایران، 1347 ش؛ «بررسی تحول دادرسی اطفال بزهکار و آیین‌نامۀ اجرایی کانون اصلاح و تربیت»، دادگستر، تهران، 1381 ش، شم‍ 7 و 8؛ کانون اصلاح و تربیت تهران در یک نگاه، جزوۀ ارسالی از جانب روابط عمومی کانون اصلاح و تربیت، تهران، 1387 ش؛ مجموعه قوانین، سال 1347 ش؛ محمدنژاد قادیکلایی، پرویز، «سیاست جنایی ایران در قبال اطفال بزهکار»، اصلاح و تربیت، 1384 ش، س 4، شم‍ 42؛ محمـدی‌آرانـی، خدیجـه، «کانـون اصلاح و تـربیت در یک نگاه»، پیـام زن، تهـران، 1381 ش، س 11، شم‍ 126؛ معرفـی اقدامات ادارۀ کل زندانهای استان تهران، بروشور ارسالی از جانب روابط عمومی ادارۀ کل زندانهای استان تهران (در دورۀ ریاست آیت‌الله شاهرودی در قوۀ قضاییه)؛ منصور، جهانگیر، مجموعۀ قوانین و مقررات جزایی، تهران، 1381 ش.

نازی پیران