اصول تعلیمات

اصول تعلیمات \osūl-e taʾlīmāt\، نشریـه‌ای تربیتـی ـ آموزشی که به‌طور ماهیانه، و در فاصلۀ فروردین (حمل) تا شهریور (سنبلۀ) 1298 در تهران منتشر می‌شد. این نشریه از فروردین تا شهریور 1299، با نام اصول تعلیم به کار خود ادامه داد.
اصول تعلیمات در دوران وزارت نصیرالـدوله بدر (تیر 1297 -تیر 1299)، و زیر نظر ادارۀ تفتیش، به مسئولیت کاسپار ایپکیان انتشار یافت (صدرهاشمی، 1 / 189-190؛ یغمایی، وزیران ... ، 176، «ماهنامه ... »، 113؛ کمره‌ای، 2 / 874). ایپکیان که از همکاری با سید ضیاء‌الدین طباطبایی در انتشار روزنامۀ رعد تجربیاتی در زمینۀ روزنامه‌نگاری اندوخته بود (نک‍ : همانجا)، نگارش سرمقالۀ شمارۀ آغازین اصول تعلیمات را خود بر عهده گرفت. او در این سرمقاله، با عنوان «این مجله برای کیست و مقصود از آن چیست؟» (نک‍ : شم‍ 1، ص 1-4)، آورده بود که مجله را به معلمان اختصاص می‌دهد تا با استفاده از مقالات «کسانی‌ که از فن اصول تعلیمات مطلع هستند»، از «اسلوب و علم تدریس» آگاه گردند (همانجا).
مقالات این مجله در زمینه‌های تربیتی («راه حقیقی اصلاحات»)، روان‌شناسی («ورزش دماغ: پرورش‌دادن قوۀ حافظه»)، آموزشی («لزوم تغییر وضع تعلیمات سابقه»)، مشکلات آموزش و پرورش («معلم ابتدایی نداریم»)، و علوم طبیعی («علم‌الاشیاء و طریقۀ تدریس آن») بود که در کنار آنها، احکام و اخبـار وزارت معـارف را نیـز انعکاس می‌داد (همان شم‍ ، تمامی صفحات). مهم‌ترین نویسندگان این مجله، علاوه‌بر سردبیر، عبارت بودند از: علی‌اکبر سیاسی، اسماعیل مرآت، نصیرالدوله بدر، عیسى صدیق، سلطان محمد نائینی، ا. اشرف، و حبیب‌الله آموزگار (همانجا).
انتشار اصول تعلیمات، پس‌از 6 شماره، در شهریور 1298 متوقف شد (صدرهاشمی، 1 / 190). دربارۀ علت این توقف، اطلاعی در دست نیست، ولی پس‌از گذشت 6 ماه، در فروردین 1299، این مجله با نام جدید ( اصول تعلیم) و سردبیر و هیئت تحریریۀ متفاوت، به ادامۀ راه خود پرداخت؛ این‌بار ازسوی نصیرالدوله بدر، مسئولیت نشریه از ادارۀ تفتیش وزارت معارف به دارالمعلمین و رئیس آن، ابوالحسن فروغی (د 1338 ش)، انتقال یافت.
نصیرالدوله در حکم خود خطاب به فروغی، هدف از راه‌اندازی دوبارۀ مجله را هدایت افکار «معلمین کل مملکت» بـرشمرد (نک‍ : شم‍ 1، ص 1) و فروغی هم در نخستین سرمقالۀ خود، این نشریه را «مجله‌ای تربیتی» دانست و تلویحاً متذکر شد که بین این مجله و نهاد مدیریتی آن باید تناسبی وجود داشته باشد و مجموعه‌ای مجرب و «اهل کار» بدان اشتغال داشته باشند. او در این نوشته، دارالمعلمین را واجد این صلاحیت برشمرد (همان شم‍ ، ص 4-5). این اشاره البته می‌توانست تعریض و کنایه‌ای به نهاد مدیریتی سابق مجله، یعنی ادارۀ تفتیش معارف هم باشد. فروغی در همین شماره و در مقاله‌ای با عنوان «این مجله برای کیست؟»، مخاطبان نشریه را کسانی برشمرد «که می‌خواهند معلم یا مربی باشند» (همان شم‍ ، ص 6).
با تغییر در سردبیری و مدیریت نشریه، موضوع مقالات و نیز هیئت تحریریۀ آن دچار دگرگونیهای اساسی شد. مثلاً نویسندگان جدیدی مانند ابوالحسن فروغی، عباس اقبال آشتیانی، غلامحسین رهنما، عبدالعظیم قریب و ابوالقاسم بهرامی، به تألیف مقالاتی در موضوعات جدید پرداختند، موضوعاتی مانند شعر فارسی («قطعۀ حفظی و املا‌کردنی از نظم منتخب»)، تاریخ ادبیات («اولین شاعر فارسی»)، ریاضیات («تعلیم علوم ریاضی»)، فلسفه («جوهر و عـرض ـ قوه و ماده»)، تاریخی طبیعی («تاریخ طبیعی چه علمی است؟»)، تاریخ علم («تاریخ علم هیئت یا هیئت قدیم و جدید»)، نقد ادبی و نقد شعر («قطعات ادبی») و نقد متون تاریخی («انتقاد تاریخ بیهقی») (نک‍ : همان‌ شم‍ ، ص 22-24، شم‍ 2، ص 11- 28، شم‍ 3، ص 13-20، شم‍ 4، ص 16-32، شم‍ 6، ص 5-12).
شمارۀ ششم اصول تعلیم، در 25 شهریور 1299 منتشر شد، ولی پس‌از آن به دلایلی نامعلوم انتشار آن متوقف شد؛ هرچند فروغی ادامۀ انتشار آن را در مجله‌ای جدید به نام فروغ تربیت وعده داد (صدرهاشمی، 1 / 187- 188).

مآخذ

اصول تعلیم، تهران، 1299 ش؛ اصول تعلیمات، تهران، 1298 ش؛ صدرهاشمی، محمد، تاریخ جرائد و مجلات ایران، اصفهان، 1363 ش؛ کمره‌ای، محمد، روزنامۀ خاطرات، به‌کوشش محمدجواد مرادی‌نیا، تهران، 1382 ش؛ یغمایی، اقبال، «ماهنامۀ آموزش و پرورش»، ماهنامۀ آموزش و پرورش، تهران، 1344 ش، شم‍ 9-10؛ همو، وزیران علوم و معارف و فرهنگ ایران، تهران، 1375 ش.

علی میرانصاری