اشمونین

اُشْمونَیْن، یا اَشمونین، شهری در صعید مصر، تابع مدیریت اسیوط، در كرانۀ باختری نیل در °27 و ´47 عرض شمالی. اشمونین از كهن‌ترین شهرهای مصر به شمار می‌رود كه در روزگار فراعنه خمونو نام داشته، و یكی از ولایات مصر علیا و مركز پرستش الهه آنوبیس یا توت بوده است و یونانیان و رومیان آن را هرموپولیس ماگنا نامیده‌اند؛ اما نام قبلی آن شمون یا اُشمون است ( پاولی، XV / 902؛ EI1; WGD, 22؛ هرودت، 2 / 163 و حاشیۀ 3) و منابع اسلامی بنای آن را به اشمون از نوادگان نوح نسبت می‌دهند (ابن عبدالحكم، 9؛ یاقوت، 1 / 283؛ ابن خلدون، 2(1) / 142؛ ابن ایاس، 1(1) / 22). آثاری كه از دوران حكومت یونانیان و رومیان در این شهر برجای مانده، بیانگر اهمیت بسزای آن در وقایع سیاسی و تاریخی آن روزگار است ( الموسوعة ... ، 167؛ بستانی، 14 / 235).
در دورۀ اسلامی نام اشمون به اشمونین (صیغۀ مثنى) تغییر یافت و گویا درگذشته دو مكان در نزدیكی یكدیگر به نام اشمون وجود داشته كه یكی همان شهر باستانی هرموپولیس ماگناست و دیگری بعدها در كنار آن بنا گردیده است (EI1؛ بستانی، همانجا). اشمونین در 21 ق به همراه دیگر شهرهای همجوارش به دست مسلمانان فتح شد (بلاذری، 216-217) و تا سدۀ 3 ق همچنان پـررونق بود و از شهرهـای بزرگ مصـر به شمار می‌رفت (نك‍ : یعقوبی، 331). این شهر در اواخر سدۀ 3 و اوایل سدۀ 4 ق به یكی از مراكز فعالیت فاطمیان افریقیه كه اندیشۀ خارج كردن مصر از چنگ عباسیان را داشتند، مبدل شد و سرانجام در 307 ق پس از اسكندریه به تصرف سپاهیان المهدی پیشوای فاطمیان افریقیه درآمد (بلوی، 63-64؛ ابن‌اثیر، 7 / 263، 8 / 113؛ ابن‌خلدون، 4(3) / 666؛ مقریزی، 1 / 103). در روزگار خلافت فاطمیان شهر گسترش یافت و با افزوده شدن دو «كورۀ» دیگر بدان، به اقلیمی بزرگ بدل گردید (ابن تغری بردی، 9 / 40، حاشیۀ 2). با این حال، اصطخری جغرافی‌نگار سدۀ 4 ق از اشمونین به عنوان شهری كوچك و آباد یاد می‌كند (ص 53).
اشمونین تا اوایل سدۀ 18 م شكوفایی خود را همچنان حفظ كرد، تا اینكه در 1720 م به سبب تغییر مسیر نیل از اهمیت و شكوفایی آن كاسته شد و از آن پس به تابعیت «مركز» مَلّوی از «مدیریت» اسیوط درآمد (EI1) اشمونین از دیرباز مركز پرورش اسب و استر و ستوران بوده (نك‍ : یعقوبی، همانجا؛ قس: بستانی، همانجا)، و امروزه نساجی و دامداری آن نیز از رونقی خاص برخوردار است (همانجا؛ EI1)

مآخذ

ابن‌اثیر، الكامل؛ ابن‌ایاس، محمد، بدائع الزهور، به كوشش محمد مصطفى، 1402 ق / 1982 م؛ ابن تغری بردی، النجوم؛ ابن خلدون، العبر؛ ابن عبدالحكم، عبدالرحمان، فتوح مصر و اخبارها، بغداد، 1920 م؛ اصطخری، ابراهیم، المسالك و الممالك، لیدن، 1927 م؛ بستانی؛ بلاذری، احمد، فتوح البلدان، به كوشش دخویه، لیدن، 1865 م؛ بلوی، عبدالله، سیرة احمد بن طولون، به كوشش محمد كردعلی، قاهره، 1358 ق؛ مقریزی، احمد، اتعاظ الحنفا، به كوشش جمال‌الدین شیال، قاهره، 1367 ق / 1948 م؛ الموسوعة العربیة المیسرة، به كوشش محمد شفیق غربال، قاهره، 1965 م؛ هرودت، تاریخ، ترجمۀ هادی هدایتی، تهران، 1338 ش؛ یاقوت، بلدان؛ یعقوبی، احمد، البلدان، لیدن، 1891 م؛ نیز:

EI1; Pauly; WNGD.
عنایت‌الله فاتحی‌نژاد