اشکفت سلمان

اشکفت سلمان \eškaft-e salmān\، شکافی در دامنۀ کوه چال‌خشک به فاصلۀ 3کیلومتری جنوب غربی شهر ایذۀ خوزستان (دووال، 45)، با 4 نقش‌برجسته از دورۀ ایلام نو. 
این محل باستانی را نخست لِیرد (ص 78) و سپس ژکیه (ص 133-142) و اشتاین (ص 129-130)، و اخیراً دووال (ص 45-61) بررسی کرده‌اند. در اینجا 4 نقش‌برجسته وجود دارد که 3 تای آن، بی‌تردید، به هَنّی، حاکم منطقۀ آیَپِیر در زمان شوتروک نَهونتۀ دوم (حک‍ 717- 699 ق‌م)، تعلق دارد.
این 4 نقش‌برجسته از راست به چپ عبارت‌اند از:
1. صحنۀ نیایش هنی به‌همراه وزیرش، شوترورو، همسرش، اَمَّتِنه، و دختر و پسرش که این دو با قامتی کوتاه‌تر حجاری شده‌اند. در این نقش‌برجسته صورت افراد به‌سمت چپ است. نفر اول دختـر هنی است، با دامن بلنـد، درحالی‌که دستها را در برابر شکم قرار داده است، و به‌دنبالش خود هنی دیده می‌شود، با کلاهِ کاسکت‌مانند، ریش و موی بلند و دامنی کوتاه، درحالی‌که دستهایش را تا مقابل صورت بالا آورده است. نفر سوم شوترورو، وزیر هنی، است. او نیز کلاه کاسکت‌مانند، ریش و موی بافتۀ بلند و دامن کوتاه دارد؛ اما، برخلاف هنی، دستهایش را در مقابل شکم نگاه داشته است. به‌دنبال وی پسر هنی با قامتی کوتاه و بدون کلاه و ریش و موهای بلند حجاری شده است. نفر آخر امتنه، همسر هنی، است، که لباسی بلند به تن دارد و احتمالاً بالاتنه‌اش برهنه است. وی دست چپ خود را روی شکم قرار داده، دست راست را بالا گرفته است و با انگشت به چیزی اشاره می‌کند، احتمالاً به‌نشانۀ ادب. 
روی دامن و پاهای هنی، در فاصلۀ بین هنی و شوترورو، دامن شوترورو و بالای سر پسر هنی، کتیبه‌ای به‌خط ایلامی نقر شده، که بخشی از آن از میان رفته است. متن این کتیبه در معرفی هنی، به‌عنوان پسر تَهّیهیس، و سپاس به درگاه الٰهۀ پَرتی و خدایان اَیَتَم نگاشته شده است (کونیش، 76: A / II-IV). 
2. نقش‌برجستۀ دوم با فاصلۀ چند متر در سمت چپ نقش‌برجستۀ نخست قرار دارد و صحنۀ نیایش هنی به‌همراه همسر و فرزندش را نشان می‌دهد. هر 3 به‌حالت احترام ایستاده‌اند و دستها را مقابل شکم قرار داده‌اند. پوشاک و کلاه هنی مشابه نقش‌برجستۀ پیشین است، اما ازآنجاکه این نقش‌برجسته سالم‌تر مانده است، جزئیات آرایش موها و ریش و پوشاک او بهتر دیده می‌شود. لباس امتنه، همسر هنی، نیز مانند صحنۀ پیشین بلند است، اما این‌بار بالاتنه‌اش پوشیده است و لباسی با آستین کوتاه بر تن دارد. همچنین در دست راستش یک النگو دیده می‌شود و موهایش همچون نقش‌برجستۀ پیشین، کوتاه است، اما بخشی از آن بافته شده، و روی شانه‌اش افتاده است. در حدفاصل میان هنی و امتنه نقش کوتاه‌قد کودکی حجاری شده است با لباسی کوتاه، مشابه لباس هنی، و سرپوش. بر روی لباس این 3، کتیبه‌هایی به‌خط ایلامی نقر شده است. کتیبۀ هنی آسیب فراوان دیده، و غیرقابل خواندن است. کتیبۀ روی لباس کودک را هینتس (ص 116) «زَشِهشی» خوانده است و او را دختر هنی می‌داند، اما کونیش (ص 76: H) آن را «حَح [نامعلوم]، دختر هنی» خوانده است. نیز، کتیبۀ روی لباس امتنه را هینتس (همانجا) «امتنه، زن هنی»، و کونیش (همانجا) «امتنه، دختر هنی» خوانده‌اند. 
3. در نقش‌برجستۀ سوم هنی به‌تنهایی دیده می‌شود. این بار صورتش به‌سمت راست، دستها در مقابل صورت، و لباسش همچون نقش‌برجسته‌های پیشین است. روی دامن او و در سمت چپ نقش‌برجسته، کتیبه‌ای نسبتاً طولانی به‌خط ایلامی به چشم می‌خورد که به معرفی هنی، کارها و نیایشهای او به درگاه خدایان، و لعن و نفرین بر کسانی که نقش را خراب کنند، پرداخته است (برای ترجمۀ متن کتیبه، نک‍ : هینتس، 111-116). 
4. آخرین نقش‌برجستۀ اشکفت سلمان با فاصلۀ چند متر در سمت چپ نقش‌برجستۀ سوم قرار دارد و کتیبه ندارد. این نقش‌برجسته هنی یا یک صاحب‌منصب دیگر ایلامی را نشان می‌دهد که به‌تنهایی مشغول نیایش است. به‌سبب آسیبهای فراوان، تشخیص جزئیات این نقش‌برجسته دشوار است، اما مشخص است که این فرد لباس، ریش و موهای بلند و کلاه دارد، و دستهایش را در مقابل شکم نگاه داشته است.

مآخذ

De Waele, É., «Travaux archéologiques à Šekāf-e Salmān et Kūl-e Farah prés d'Izeh (Mālamir»), Iranica Antiqua, 1981, vol. XVI; Hinz, W., «Die elamitischen Inschriften des Hanni», A Locust's Leg, Studies in Honor of S. H. Taqizadeh, London, 1962; Jéquier, G., «Description du site de Malamir», Mémoires de la délégation en Perse, Paris, 1901, vol. III; König, F. W., Die elamischen Königsinschriften (Archiv für Orientforschung, Beiheft 16), Graz, 1965; Layard, A. H., «Description of the Province of Khuzistan», Journal of the Royal Geographical Society, 1846, vol. XVI; Stein, A., Old Routes of Western Īrān, London, 1940. 

کامیار عبدی