اشتاودینگر

اشتاودینگر \eštāwdīnger\، هِـرمان (1881- 1965 م / 1260-1344 ش)، شیمی‌دان آلمانی و برندۀ جایزۀ نوبل 1953 م در شیمی که نشان داد بَسپارها (پُلیمرها) ملکولهای بلندزنجیرند. این کشفْ توسعۀ عظیم صنایع پلاستیک‌سازی را در قرن بیستم به دنبال داشت.
اشتاودینگر در مؤسسۀ فناوری دارمشتات و دانشگاههای مونیخ و هاله به‌ تحصیل پرداخت و در 1903 م، موفق به اخذ درجۀ دکتری از دانشگاه هاله شد. او از 1908 تا 1912 م استاد مؤسسۀ فناوری کارلسروهه، از 1912 تا 1926 م استاد مؤسسۀ فناوری فدرال سویس در زوریخ، و از 1926 تا 1951 م استاد دانشگاه فرایبورگ بود و از 1940 تا 1956 م نیز ریاست مؤسسۀ دولتی ترکیبات درشت‌مولکولی (ماکرومولکولی) را بر عهده داشت. پژوهشهای اصلی اشتاودینگر دربارۀ شیمی ترکیبات درشت‌مولکولی است.
در 1905 م، وی کِتنها را کشف کرد که دسته‌ای از ترکیبات آلی بسیار واکنش‌پذیرند. در 1919 م، با استفاده از ایمینهای تری فِنیل فُسفین، روشی را برای نشاندن یک گروه ایمینو به‌جای اکسیژنِ موجود در گروه کربُنیل پیشنهاد کرد. امروزه این روش «واکنش اشتاودینگر» نامیده می‌شود. کار پژوهشی اشتاودینگر روی بسپارها با سنتز ایزوپرِن شروع شد. لاستیک طبیعی و مصنوعی حاصل بسپارش ایزوپرن است. در 1922 م وی ثابت کرد بسپارها (پلیمرها) ترکیباتی متشکل از مولکولهای بزرگی‌اند که اتمهایشان با پیوندهای کووالانسی به یکدیگر متصل‌اند. او بـرای توصیف این مولکولها، مفهوم درشت‌مولکولها را رواج داد؛ نظریۀ ساختارِ زنجیره‌ای آنها را نیز ابداع کرد و بعداً مفاهیم درشت‌مولکولهای شاخه‌ای و شبکۀ سه‌بُعدی بسپار را به آن افزود. اشتاودینگر رابطۀ بین وزن مولکولی بسپـار و گران‌رَوی محلولهای آن را نشان داد، و این امر به پایه‌ریزی روش گران‌روی‌سنجی (ویسکومتری) برای تعیین وزن مولکولی انجامید. اشتاودینگر واکنشهای تبدیل شبه‌بسپار را نیز ابداع کرد. در 1947 م، نیز مجلۀ «شیمی درشت‌مولکولها» را بنیاد نهاد و در 1953 م جایزۀ نوبل شیمی را دریافت کرد.

مآخذ

Americana, 2006; Britannica, 1986, 2008; Encarta, 2008.

بخش علوم پایه و مهندسی