آسین پالاسیوس

آسین پالاسیوس، میگل (1871-1944)، خاورشناس و پژوهشگر نامدار اسپانیایی و دارندۀ آرای انقلابی در باب تأثیر اندیشه‌های نام‌آوران اسلام در فرهنگ اروپایی و جهان مسیحیت.

زندگی

در ساراگوسا (سَرَقُسطَه)، مركز ایالت آراگون واقع در شمال شرقی مادرید، دیده به جهان گشود. پدرش پابلو آسین كه بازرگانی میانه‌حال بود، در اوان كودكیِ او درگذشت و مادرش با ادامۀ شغل شوی خود به تربیتش همت گماشت. میگل دورۀ ابتدایی و متوسطه را در همان شهر به پایان رسانید و از مدرسۀ ژزوئیتها (یسوعیان) فارغ‌التحصیل شد. در ریاضیات و زبان لاتین شاگردی ممتاز بود و آهنگ آن داشت كه آموزش خود را در رشتۀ مهندسی دنبال كند. اما وضع مالی خانواده به او اجازه نداد كه بیرون از ساراگوسا به دانش‌اندوزی پردازد. به‌ناچار وارد دانشكدۀ ادبیات دانشگاه ساراگوسا شد. در ضمن آموزش دانشگاهی، در مدرسۀ دینی همان شهر نام نوشت و در 29 سپتامبر 1895 به عنوان كشیش كار خود را در یكی از كلیساهای شهر آغاز كرد. او در دورۀ تحصیلات دانشگاهی از وجود خولیان ریبرا (1859-1934) استاد و خاورشناس اسپانیایی ــ كه میگل را گذشته از شاگرد، فرزند خویش به‌شمار می‌آورد و این رابطه در سراسر زندگی استاد پابرجای بود ــ بهره برد و زبان و ادبیات عرب را نزد او آموخت. پس از دریافت لیسانس، برای ادامۀ تحصیل به مادرید رفت و در 23 آوریل 1896، پایان‌نامۀ دكترای خود را دربارۀ غزالی با درجۀ ممتاز گذراند و در سال 1901 پس از ویرایش، به چاپ و نشر آن اقدام كرد. در 24 آوریل 1903 به پیشنهاد فرانسیسكو كودرا (1836-1917)، جانشین وی در كرسی زبان عربی دانشگاه مادرید شد. در 1906-1909 با همكاری ریبرا، مجلۀ «فرهنگ اسپانیایی» را انتشار داد. پس از درگذشت پِلایُو، آسین‌پالاسیوس در 22 اكتبر 1912 به عضویت فرهنگستان پادشاهی علوم اخلاقی و سیاسی اسپانیا درآمد و خطابۀ ورودی خود را زیر عنوان «ابن مَسَرّ،و مکتب او، خاستگاه فلسفۀ اسپانیای اسلامی» ایران کرد. در 26 ژانویۀ 1919 به عضویت فرهنگستان پادشاهی اسپانیا برگزیده شد و خطابه‌ای با عنوان «رستاخیز اسلامی در كمدی الهی» برخواند كه سر و صدای بسیار برانگیخت. در 18 مۀ 1924 به مناسبات عضویت در فرهنگستان پادشاهی تاریخ، طی خطابه‌ای نتیجۀ پژوهشهای خود را در باب كتاب الفِصَل ابن‌حزم ادامه داد. پالاسیوس سرانجام در 12 اوت 1944 در 73 سالگی در سان‌سباستیان درگذشت و 14 اوت در آرامگاه پویوئه به خاك سپرده شد.

اندیشه‌های پالاسیوس

او یكی از بهترین معرفان تمدن شكوهمند اسلام در اَنْدَلُسْ و مدافع سرسخت تأثیر فرهنگ اسلامی و اندیشه‌های متفكران مسلمان بر تفكر اروپایی و مسیحیت متأخر است. خطابه‌ها، مقالات و كتابهای وی در این‌باره، انقلابی در محافل خاورشناسان برانگیخت. او نشان داد كه دانته در كمدی الٰهی خود به شدت از فرهنگ اسلامی تأثیر پذیرفته است. در 1904 با نگارش مقاله‌ای در یادنامۀ كودرا اعلام كرد كه قدیس توماس آكویناس (1225-1274) در الٰهیات خود، تحت تأثیر اندیشه‌های ابن رشد (520-595 ق / 1126-1199م) بوده است. وی همچنین باز نمود كه «منازعۀ حمار» اثر تورمدا (1362-1423) راهب كاتالونیایی چیزی نیست جز بخشهایی از كتاب اخوان‌الصفا كه تورمدا آنها را سرقت كرده و به خود نسبت داده است. نیز اثبات كرد كه یوحنا صلیبی، اندیشه‌های خویش را از ابنِ عبادرُنْدی برگرفته است. 

آثار

فهرست كامل كتابشناسی پالاسیوس را، لونگاس در مجلۀ ‌الاندلس (293-319) آورده است. در اینجا به برخی از نوشته‌ها و ترجمه‌های او اشاره می‌شود:

1. «ابن مَسَرَّه و مكتب او. خاستگاههای فلسفۀ اسپانیای اسلامی» (مادرید، 1914). در این كتاب، اندیشه‌های ابن مسرّه (629- 319ق / 882-931م) فیلسوف اسماعیلی‌مذهب را كه از رهگذر تلفیق آیین فلوطین یا پلوتینوس (د ح 269-270م) و اَمپِدُوْكْلِسْ (اَنْبَذُقْلِسْ) دروغین در پاره‌های كوتاهی از نوشته‌های ابن حَزْم (د 456ق / 1064م)، شهرستانی (د 548 ق / 1153م)، شَهْرِ زُوری (سدۀ 7ق / 13م) و ابن عَرَبی (د 683 ق / 1284م) به دست آمده، تحلیل كرده است. همچنین با تكیه بر گزارشهای ابن‌فَرضَی (مقـ 6 شوال 403ق / 10 آوریل 1012م) و دیگر عارفان آن روزگار به‌ویژه ذوالنون مصری (د 245ق / 859 م) و نَهْرْجُوری، به برجسته‌ترین نشانه‌های تعلیمات پرهیزكارانۀ ابن‌مسره اشاره كرده است. آسین تداوم مكتب ابن مسره را در میان صوفیان اندلس از آرای ابن عَریف (د 536 ق / 1142م) و ابن‌عربی تا مراحل اثرگذاریِ آن در اندیشه‌های اروپایی نزد راجر بیكن (ح 1214-1294م)، رامون لول (مقـ 1316م) ــ نویسندۀ «فَنّ بزرگ» و قهرمان ستیز با فلسفۀ ابن رشد ـ و دانته آلیگیِری (1265-1321م) پی گرفت. بنابر رأی پالاسیوس، اندیشه‌های ابن‌مسره تا زمان انتشار عقاید غزالی در غرب، تأثیری ژرف در محافل صوفیان اندلس داشته است. رسالۀ پالاسیوس پیرامون ابن‌مسره از درخشان‌ترین پژوهشها در زمینۀ تاریخ اندیشۀ اسلامی به‌شمار می‌آید. به هر صورت كشف ابن‌مسره و مكتب او را باید از آنِ پالاسیوس دانست.
2. «عقیده، اخلاق و پارسایی از دیدگاه غَزالی». او در این كتاب، دربارۀ ابوحامد غزالی (450-505 ق /  1058-1111م) و آثار و اندیشه‌های وی كه از اوانِ جوانی مورد علاقه‌اش بوده، تحقیق كرده است. وی غزالی را به سبب دانش‌دوستی‌اش مورد ستایش قرار داده است. این كتاب با مقدمه‌ای از منندس پلایو (1856-1912) در 1901 منتشر شد. آسین پالاسیوس به 1906 پژوهشهای خود را در این زمینه در مجلۀ «فرهنگ اسپانیایی» منتشر ساخت. مقالۀ «منازعۀ ابوعبدالله مٰاذَرایی فقیه سیسیلی با غزالی» را در یادنامه‌ای كه به مناسبت صدمین سالروز تولد میكِلِه آماری (1806-1889) تهیه شده بود، نشر داد. در 1929 كتاب الاقتصاد فی‌الاعتقاد غزالی را با شرح و حواشی بسیار ترجمه كرد. ارزشمندترین اثر او دربارۀ غزالی، كتاب 4 جلدی اوست به نام «روحانیت غزالی». آسین پالاسیوس، غزالی را با مسیحیت آشنا می‌داند ولی سخن خود را مستند نمی‌سازد. در فهرست مؤلفات غزالی كه بدوی آورده، كتابی به نام الرَّدُ عَلی مَنْ غَیرَالتُّوراةَ والانجیلَ به وی منسوب شده كه اگر درست باشد، بر آگاهی وی از مسیحیت و درستی گفتار پالاسیوس گواهی می‌دهد. 
3. ترجمۀ اثر مشهور ابن حزم (384-456ق / 994-1064م) به نام الفِصَل فی‌المِلَل وَالاهُوْاءِ والنِحَل. آسین پالاسیوس این كتاب را به زبان اسپانیایی ترجمه كرد و طی سالهای 1927-1932م با افزودن شرح مفصلی بر آن، در 5 مجلد انتشار داد. جلد نخست آن به بررسی زندگانی ابن حزم اختصاص دارد كه از نظر آگاهی دربارۀ وی و روزگارش بی‌مانند است. آسین پالاسیوس پیش از ترجمۀ این كتاب، اثر دیگری از ابن حزم به نام الاخلاق والسِیَر را به اسپانیایی ترجمه كرده بود (1916م). 
ظاهراً آنچه نظر آسین پالاسیوس را به ابن‌حزم جلب كرد كتاب طوق‌الحماقة وی بود كه نسخۀ منحصر به فرد آن‌را، پیش از آنكه به كوشش پتروف به چاپ برسد (لیدن، 1914م) مطالعه كرده بود. این كتاب در‌بر گیرندۀ مطالبی دربارۀ زندگی ابن حزم است كه در ایام گوشه‌نشینی او، در حدود 412ق / 1021م نگارش یافته است. طوق‌الحمامة به وسیلۀ گارسیاگوتس به اسپانیایی ترجمه شد و در 1952 انتشار یافت.
4. «ابن عربی، صوفی مُرسی». عنوان چهار بررسی بزرگ دربارۀ محیی‌الدین ‌بن عربی (560- 638 ق / 1165-1240م) است كه میان سالهای 1925- 1928 انجام یافت و منتشر شد. نخستین اثر او دربارۀ ابن عربی در «یادنامۀ منندس پلایو» در 1889 منتشر شد. كتاب دیگر او دربارۀ ابن عربی به نام «اسلام در صورت مسیحی‚ (مادرید، 1931) به دست عبدالرحمن بدوی با عنوان ابن عربی، حیاته و مذهبه (1965) ترجمه و منتشر شده است.
5. «رستاخیز اسلامی در كمدی الٰهی» (مادرید، 1919). این اثر، سر و صدای زیادی در  محافل علمی به راه انداخت. خلاصه‌ای از این كتاب به نام «دانته و اسلام» (مادرید، 1927) به چاپ رسیده است. این كتاب را هارولد ساندرلند با نام «اسلام و كمدی الٰهی» (لندن، 1926) به زبان انگلیسی ترجمه كرده است.
6. محاسن‌المجالس، عنوان یگانه اثر به جای ماندۀ ابن عَریف (481-536 ق / 1088-1142م) صوفی نامدار است كه متن عربی و ترجمۀ آن را پالاسیوس (پاریس، 1933) منتشر كرده است. پالاسیوس در مقدمۀ این كتاب شرح حال كاملی بر پایۀ منابع دست اول، از ابن‌عریف گرد آورده است. ابن‌عربی برای توجیه و دفاع از آراء وحدت وجودی خود بر این كتاب تكیه داشته است.
7. «زندگی صوفیان اندلس» (مادرید، 1933).
8. «منازعۀ حمار» عنوان رساله‌ای است از تورمدا كه بخشهایی از آثار اخوان‌الصفا را سرقت كرده و به خود نسبت داده است. اصل كاتالونیایی این اثر كه در 1509 در بارسلونا به چاپ رسیده بود، از میان رفته و تنها ترجمۀ فرانسوی آن (1544) در دست است. این رساله به وسیلۀ پالاسیوس در مادرید (1914) منتشر شده است. پس از مرگ پالاسیوس، مجموعۀ نوشته‌های پراكندۀ وی در 2 جلد در سالهای 1946- 1948 با عنوان «آثار گزیده» انتشار یافته است.

مآخذ

آسین پالاسیوس، میگل، ابن عربی، حیاته و مذهبه، ترجمۀ عبدالرحمان بدوی، كویت، وكالةالمطبوعات، 1979م، صص 7-20؛ بدوی عبدالرحمن، مؤلفات الغزّالی، كویت، وكالة المطبوعات، 1977م، ص 400؛ بستانی (فؤادافرام)؛ دایرةالمعارف اسپاساكالپه؛ عقیقی، نجیب، المستشرقون، 2 / 595؛ نیز: 

Asin Palacios, Miguel, Abenmasarra Y su Escuela, Origenes de la Filosofia Hispano-Musulmána, Madrid, 1914. pp. 40-43, 78; id., Algazel, dogmática moral ascetica, Zaragoza, 1901, P. 132; id., Islam and the Divine Comedy, translated and abridged by Harold Sunderland, London, 1926, PP. 41, 42, Diccionario de Autores, Barcelona, 1973, I 1148; Diccionario de Literatura Espanola, Madrid, 1972, P. 68; Garcia Gomez, E, «Don Miguel Asin Palacios». Al Andalus, Madrid, 1944, Ixlpassim. Ibn al-Arif, A., Mahásin al. Majális, Texte Arabe, traduetion et commelaire. Diccionario Par M. Asin Palacios, Paris 1933, PP. 1-18; Jeffery, Arthor, »Miquel Asin«. The Moslem World, Hartford, 1945, XXXV / 273-280; Longas, P., «Bibliografia de Don Miquel Asin», Al-Andalus, Madrid, 1944, IX / 293-319; Pearson, J. D, (ed.) Index Islamicus (1906-1955). London, 1958.

رضا رضازاده لنگرودی