آسیب شناسی

آسیب‌‌شناسی \āsīb-šenāsī\، یا پاتولوژی، رشته‌ای تخصصی در پزشکی، با هدف تعیین علت بیماریها و تغییرات ساختاری و کارکردی‌ای کـه در وضعیتهای غیرطبیعی، در بدن روی می‌دهد. این دانش پزشکان بالینی را در تشخیص و درمان بیماری یاری می‌دهد.
نخستین گامها در راه مطالعات آسیب‌شناختی غالباً با ممنوعیتهای مذهبی دربارۀ کالبدشکافی روبه‌رو بود، اما در اواخر سده‌های میانه، این مخالفتها به‌تدریج رو به کاهش نهاد و کالبدشکافی به‌منظور تعیین دقیق علت مرگ را، که بنیاد دانش آسیب‌شناسی شد، روا دانستند. انباشت اطلاعات کالبد‌شناختی به انتشار نخستین کتاب درسی روشمند در زمینۀ کالبدشناسی بیماران، نوشتۀ جُوانّی باتّیستا مورگانْیی، دانشمند ایتالیایی، در ١٧٦١ م انجامید. او در کتابش برای نخستین‌بار، جای هر بیماری را در عضو خاصی از بدن مشخص کرد، اما ارتباط میان علامتهای بالینی و تغییرات آسیب‌شناختی در نیمۀ نخست سدۀ 19 م کشف شد.
در ١٨٥٨ م رودلف ویرشو (فیرخو)، دانشمند آلمانی، دلیل آورد که ماهیت بیماریها را می‌توان با بررسی میکروسکوپی سلولهای مبتلا دریافت و بدین‌سان، نظریه‌های مرتبط با اخلاط چهارگانه در آسیب‌شناسی جای خود را به نظریۀ علمی‌تر «سلولی» دادند. با ارائۀ نظریۀ «باکتری‌شناختی» بیماریها در اواخر سدۀ ١٩ م، به‌ کوشش لویی پاستور و رُبرت کُخ، کلید نهایی برای درک روند بسیاری از بیماریها به‌دست آمد.
آسیب‌شناسی به‌عنوان یک رشتۀ تخصصی مجزا، در اواخر سدۀ ١٩ م جایگاهی کم‌وبیش تثبیت‌شده یافت. آسیب‌شناس (پاتولوژیست) ــ پزشک متخصص آسیب‌شناسی ــ بخش زیادی از کار خود را در آزمایشگاه انجام می‌دهد، با پزشک معالج بیمار مشورت می‌کند و نتیجۀ بررسیهایش را به او گزارش می‌دهد. انواع نمونه‌های آزمایشگاهی‌ای که آسیب‌شناس بررسی می‌کند، عبارت‌اند از: بخشهایی از بدن که با جراحی درآورده شده، خون، مایعات و ترشحات بدن، ادرار، مدفوع و جز آن. بخش دیگری از کار آسیب‌شناس، بازسازی آخرین ساعتهای زندگی فرد درگذشته است. این کار از راه کالبدشکافی انجام می‌شود و اطلاعات ارزشمندی دربارۀ روند بیماریها به دست می‌دهد که از راههای دیگر دست‌یافتنی نیستند. 
آسیب‌شناسیِ درشت‌نگر ‌با تغییرات قابل مشاهده با چشم غیرمسلح سروکار دارد و آسیب‌شناسیِ ریزنگر بر تغییرهایی متمرکز است که با میکروسکوپ دیده می‌شوند. حیطۀ دانش آسیب‌شناسی عمومی به‌اندازه‌ای گسترده است که فردی مشکل می‌تواند به‌تنهایی در همۀ این عرصه فعال باشد؛ بنابراین، هر جا لازم باشد، از افراد دارای فوق تخصص یاری می‌گیرد. ازجمله فوق تخصصهای دانش آسیب‌شناسی می‌توان از آسیب‌شناسی اعصاب، آسیب‌شناسی کودکان، آسیب‌شناسی جراحی عمومی، آسیب‌شناسی پوست و آسیب‌شناسی پزشکی قانونی نام برد. برای پذیرفته‌شدن در دوره‌های تخصصی آسیب‌شناسی، در بیشتر کشورها داشتن تحصیلات دانشگاهی با مدرک رسمی پزشکی عمومی یا معادل آن الزامی است.
امروزه اطلاعاتی که آسیب‌شناسان برای تشخیص علت بیماریها در دسترس دارند، بسیار گسترش یافته است. این گسترش وامدار پیشرفتهایی است چون: کشتهای میکروبی برای شناسایی بیماریهای عفونی؛ دسترسی آسا‌ن‌تر به اندامهای داخلی بدن برای نمونه‌برداری، به کمک ابزارهای مجهز به فیبرهای نوری؛ وضوح بیشتر تصویر ساختارهای درون‌سلولی به‌یاری میکروسکوپ الکترونی و مجموعۀ متنوعی از رنگهای شیمیایی.

مآخذ

Americana, 2006; Britannica, 2010; Encarta, 2008.

بخش علوم پزشکی