اسمیثسن

اسمیثسن \esmīs(t)se(o)n\، رابرت (1938-1973 م / 1316- 1352 ش)، هنرمند و نویسندۀ آمریکایی. او از پیش‌گامان جنبش هنر زمینی (هنر خاکی) در دهۀ 1960 م بود. تندیس‌گونه‌های بسیار بزرگ او، که با نام آثار خاکی شناخته می‌شوند، با جابه‌جاکردن مقادیر فراوانی خاک و سنگ پدید می‌آمدند و با طبیعت پیوندی بی‌واسطه داشتند.
اسمیثسن بیشتر هنرمندی تجربی و خودآموخته بود. او در ایالت نیوجِرسی زاده شد و با بهره‌گیری از یک بورس تحصیلی، به‌مدت دو سال (1955-1956 م) به‌شکل نیمه‌وقت در مدرسۀ انجمن هنرجویان نیویورک، به فراگیری هنر پرداخت. سپس مدت کوتاهی نیز در مدرسۀ موزۀ بروکلین در همین شهر، هنر آموخت. نخستین کارهای هنری او نقاشیهایی به‌ سبک اِکسپرِسیونیسمِ انتزاعی (ه‍ م) بود که در برخی از آنها به بررسی بازتاب اشیاء و تصویرهای آینه‌ای پرداخته شده است. او پس از سفر کوتاهی به رم در 1961 م، به تاریخ و فرهنگ اروپا، به‌ویژه هنر بیزانس، علاقه‌مند شد و عناصر اسطوره‌ای و دینی را نیز وارد نقاشیهایش کرد.
اسمیثسن پس از ازدواج با نَنسی هولت، پیکرساز آمریکایی، در 1963 م، به ساخت تندیسهای فلزی رنگ‌آمیزی‌شده روی آورد و در پی آن، این پرسش در ذهنش پدید آمد که نقش یک شیء هنریِ مستقل، درون فضای موزه چیست؟ او ساخت تندیسهای مینیمالیستی (کمینه‌گرانه) را با بهره‌گیری از فراورده‌‌های صنعتی، همچون شیشه و آینه، پی گرفت و در 1966 م به بازدید از معدنها و محوطه‌های صنعتی رهاشده در نیوجرسی پرداخت. این بازدیدها در 1968 م به یک رشته نمایشگاه هنری، به نام نگارخانه‌های «بی‌مکان»، انجامید. در این نمایشگاهها عکسها و نقشه‌های این محوطه‌ها در کنار جعبه‌‌های فلزی انباشته‌شده از سنگ، شن، ماسه، صدف و خاک به‌دست‌آمده از آنها، به نمایش گذاشته شده بود.
با افزایش پرسشهای ذهنی اسمیثسن دربارۀ مکان قرارگیری اثر هنری، او فضای نگارخانه‌ها را یکسره رها کرد و به ساخت آثاری در اندازۀ بزرگ، مشهور به آثار خاکی، در فضای باز روی آورد، به‌ویژه در جاهایی که مکانی طبیعی بر اثر پس‌ماندهای صنعتی یا فعالیتهای معدن‌کاری ویران شده بود. او در 1969 م در یک معدن سنگ، نزدیک شهر رم، مقدار فراوانی آسفالت را با کامیون از فراز تپه‌ای روی دامنۀ آن ریخت و این اثر را «فروریختنِ آسفالت» نامید. در 1970 م در کِنتِ ایالت اُهایو، به اندازه‌ای خاک روی یک انبار هیزم ریخت که شاه‌تیر سقف آن شکست و آن را، به‌عنوان اثری هنری «انبار هیزمِ نیمه‌دفن‌شده» نام نهاد. او در سالهای 1968 و 1969 م در آثار خاکی‌‌اش آینه نیز به کار برد؛ برای نمونه، در رشته آثاری در مکزیک که «جابه‌جاییهای آینه‌ای» نام گرفتند، شمار فراوانی آینۀ کوچک با آرایشهای گوناگون در فضای آزاد چیده شده بودند که بازتاب چشم‌اندازهای طبیعی را می‌نمایاندند. 

اسمیثسن در 1970 م برای اجراکردن یکی از طرحهای هنری‌اش، 4 هکتار از زمینهای کرانۀ دریاچۀ نمک بزرگ در ایالت یوتا را برای 20 سال اجاره کرد. او در همان سال، به‌یاری پیمانکاران، با ریختن مقدار فراوانی خاک و سنگ به درون دریاچه، راهی به‌درازای 460 متر را به‌شکل مارپیچی به‌قطر 50 متر ساخت و آن را «اسکلۀ مارپیچ» نامید. کناره‌های این مارپیچ نیز با ریختن مقدار فراوانی بلور نمک مشخص شد. اسکلۀ مارپیچ را که شناخته‌شده‌ترین اثر خاکی اسمیثسن به شمار می‌رود، امروزه نیز به‌هنگام پایین‌بودن سطح آب دریاچۀ نمک بزرگ می‌توان دید. اسمیثسن این اثر را که میان آب سرخ‌رنگ دریاچه نمایان بود، تصویری از آفرینش و تکامل، و نیز کنایه‌ای به یادمانهای تمدنهای گذشته، همچون اهرام مصر، می‌دانست. او از مراحل ساخت این اثر، مانند دیگر آثار خاکی‌اش، فیلم و عکس فراهم کرد و نوشته‌هایی شاعرانه دربارۀ آن نگاشت. به‌سبب دورافتاده‌بودن مکان این اثر، بیشتر مردم تنها از راه همین فیلمها و عکسها با آن آشنا شده‌اند و این بر حالت اسطوره‌ای اثر افزوده است. 
اسمیثسن چند اثر خاکی دیگر نیز با ساختن راههایی درون آبهای کم‌عمق پدید آورد، ازجمله «شیب‌گذرِ اَمِریلو» در تکزاس، که هنگام عکس‌برداری از آن در 1973 م، در یک سانحۀ هوایی کشته شد و همسرش، به‌یاری دو هنرمند دیگر، آن را تکمیل کرد. این اثر که در دریاچه‌ای نزدیک کارخانۀ ساخت کلاهکهای هسته‌ای در امریلو ساخته شده، پشته‌ای دست‌ساز از سنگ و خاک است که بی‌زمانیِ آن در رویارویی با مدرن‌بودن و نیز ویرانگری کارخانۀ جنگ‌افزارسازی قرار دارد. از دیگر آثار خاکی اسمیثسن می‌توان «دایرۀ شکسته» و «تپۀ مارپیچ» را نام برد که در 1971 م در هلند ساخته شدند. 
آثار هنری و نوشته‌های اسمیثسن نمایانگر دل‌بستگی او به طبیعت، تاریخ زمین‌شناختی جهان، یادمانهای پیش از تاریخ و همچنین مفهوم آنتروپی (حالت نهایی کیهان پس از فرسایش و فروکاسته‌شدن ماده و انرژی) و چگونگی فرسایش و نابودی چیزها ست که آن را استعاره‌ای از جهت‌گیری فلسفی زندگی می‌دانست. او در آثار خاکی بزرگش چشم‌اندازهای طبیعی را به‌گونه‌ای تغییر می‌داد که هم یادآور نیروهای طبیعت، و هم آثار باستانی باشند. اسمیثسن هنرمندی بسیار پراحساس بود که اندیشه‌های معنوی‌اش در نوشته‌های او بازتاب یافته است. مجموعۀ این نوشته‌ها پس از مرگ زودهنگام او، در 1978 و 1996 م منتشر شد. 

مآخذ

BBEA; Britannica, 2010; Columbia, 6th edition; The Concise Oxford Dictionary of Art and Artists, ed. I. Chilvers, Oxford, 1990; DA; Encarta, 2009; Meyer; Webster's Third New International Dictionary ... (Unabridged), Chicago etc., 1971 (under «entropy»); YDAA.

بخش هنر و معماری دانا