هنرهای زیبا، موزه

هنرهای زیبا، موزه \ mūze-ye honarhā-ye zībā \ ، (در گذشته کاخ اسود یا کاخ سیاه)، موزه‌ای از مجموعۀ کاخ ـ موزه‌های سعدآباد. 

این موزه که در جنوبی‌ترین نقطۀ مجموعۀ کاخ ـ موزه‌های سعدآباد جای دارد، دارای 3 طبقه با 600‘ 3 مـ2 زیـربنـا در زمینـی بـه مسـاحـت 000‘ 7 مـ2 است (بداغی، 33-34). ساخت این عمارت در دورۀ رضا شاه و در 1319 ش آغاز گردید و با تبعید او در 1320 ش نیمه‌کاره رها شد. سنگهای مرمر سیاهی که از معدن مرمر ولی‌آباد چالوس آورده بودند، در ساختمان این عمارت به کار رفت؛ از این‌رو، به کاخ اسود یا سیاه معروف شد («موزه ... »، مجموعه ... ، بش‍‌ ). 
این بنا در حدود سالهای 1342 تا 1343 ش تعمیری اساسی شد و از 1346 ش تا پیروزی انقلاب اسلامی در 1357 ش رسماً به عنوان وزارت دربار مورد بهره‌برداری قرار داشت (همانجا؛ «موزه ... »، دوران، بش‍ ؛ سلیمی، 229). پس از پیروزی انقلاب، طبقۀ همکف این عمارت به ادارۀ کل موزه‌ها و کاخها ــ که بعدها به ادارۀ کل کاخ ـ موزه‌ها تغییر نام داد ــ اختصاص یافت (بداغی، 34). این عمارت در 1361 ش با نام موزۀ هنرهای زیبا مورد بهره‌برداری قرار گرفت و در 1364 ش به منظور بازدید عموم رسماً افتتاح شد (همو، 34-35؛ «موزه»، مجموعه، بش‍‌ ). 
این عمارت دارای 3 طبقه است که هر طبقه سالنی بزرگ دارد و درهای حدود 10 تالار کوچک‌تر دیگر به سالن بزرگ باز می‌شوند. در تمام طبقات موزه، تابلوهای نقاشی از شیوه‌ها و مکاتب گوناگون هنری ایران و جهان به نمایش درآمده است. این تابلوها بازماندۀ هنر نقاشان ایرانی و خارجی از سده‌های 16 م به بعد است (همان، نیز سلیمی، همانجاها). اشیاء دیگری از قبیل مجسمه، ظروف، میز و آینه و گلدان و جز آنها در این موزه اندک‌اند (بداغی، 35). 
طبقۀ همکف این موزه به 19 اثر از نقاشان معاصر ایرانی ازجمله سهراب سپهری، حسین طاهرزادۀ بهزاد، نصرالله افجه‌ای، پرویز کلانتری، محمود جوادی‌پور، صادق تبریزی و رضا مافی اختصاص دارد (همو، 37، 40؛ «موزه»، مجموعه، بش‍‌ ). 
در طبقۀ اول موزه نیز نقاشیهایی از نقاشان اروپایی به نمایش درآمده است که در فاصلۀ سده‌های 17 تا 20 م ترسیم شده‌اند. این نقاشیها بر اساس مکاتب ملی مانند مکتب آلمان، انگلستان، فرانسه و روسیه تقسیم‌بندی شده‌اند. سالوادر دالی، جان فردرینگ هرینگ، پیتر گراهام، ایوانویچ شیشکین، فرانسوا موزن و ژول برتون ازجمله نقاشان اروپایی به شمار می‌روند که آثاری از آنان در موزۀ هنرهای زیبا به نمایش درآمده است. 
در طبقۀ دوم، آثار نقاشی هنرمندان ایرانی از دورۀ صفویه تا قاجاریه به نمایش درآمده است (همانجا). بیشتر تابلوهای دورۀ صفویه فاقد رقم‌اند. تنها یک تابلو از دورۀ صفوی با عنوان «مجلس شیرین و فرهاد» به رقم محمد زمان در مخزن این موزه نگهداری می‌شود؛ همچنین در این طبقه تابلویی بزرگ از آثار دورۀ افشاریه به چشم می‌خورد که نادر شاه را در حال تاج‌گذاردن بر سر محمد شاه گورکانی ــ شاه هند ــ با عنوان تاج‌بخشی نادر شاه به رقم ابوالحسن در 1189 ق نشان می‌دهد (بداغی، 36، 38). نیز در این طبقه آثاری متعلق به دورۀ زندیه ازجمله تصویری از حضرت علی و امام حسین (ع) ــ که از عقاید مذهبی این دوره الهام گرفته است ــ و چهرۀ شاهزادگان زند اثر نقاشان بنامی ازجملـه محمدصادق، سید میـرزا و میـرزا بابا ــ که از صورتگران معـروف دربـار کریم خان بـوده‌اند ــ دیده می‌شود. بیشتر آثار ارائه‌شده در طبقۀ دوم متعلق به دورۀ قاجار است (همانجا؛ «موزه»، مجموعه، بش‍‌ ). 
ازجمله تابلوهای نفیس این دوره تصویری تمام‌قد از فتحعلی شاه قاجار به رقم مهرعلی (1228 ق) است. تصاویر رقاصگان و نوازندگان درباری اثر آقا ابوالقاسم و محمد شیرین‌نگار، و چهره‌هایی از علما و عرفا و شعرا و فلاسفۀ ایـرانی اثـر رجبعلی ــ نقـاش دورۀ محمد شاه قـاجار ــ از دیگـر آثـار ارائـه‌شـده در ایـن طبقـه‌انـد؛ همچنین در این موزه، 8 اثر نفیس از کمال‌الملک (1222- 1319 ش) نیز ارائه شده است (همانجا). 

مآخذ

 بداغی، ذبیح‌الله، «موزۀ هنرهای زیبا، کاخ ـ موزه‌ای از مجموعۀ فرهنگی سعدآباد»، موزه‌ها، تهران، 1370 ش، شم‍ 11؛ سلیمی مؤید، سلیم، سیمای میراث فرهنگی استان تهران، تهران، 1381 ش؛ «موزۀ هنرهای زیبا»، دوران (مل‍‌ )؛ «موزۀ هنرهای زیبا»، مجموعۀ فرهنگی ـ تاریخی سعدآباد (مل‍‌ )؛ نیز: 

Dowran, www.dowran.ir / show.php (acc.Aug.19, 2008); Saadabadpalace, http: / / saadabadpalace.org / index-finearts.htm (acc.Aug.19, 2008). 
حسن موسوی‌زاده